d

Glosario

Voces do D
[últ. rev.: 06/10/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
dever v. tr. e intr. 'deber, estar obrigado a algo'
537.12 e con tod’est[o] é mui comunal / ali u dev’, ...||608.7 De morrerdes por mí non vos dev’eu / bon grado||1411.19 qualquer deles nos fez quanto devia||1473.17 e cuidou-s’ela que el pagaria / divida velha que ela divia||1497.2 ben é que a nostra deviámos, pois que no-l’o Papa manda||1612.21 e, pero sodes ben colorada, / quen ao meu cuu posesse orelhas / e lhi ben tingesse as sobrancelhas, / de parescer non vos devera nada

dever + inf. (perífr. modal obrigativa)
5.13 Oi nos devemos [a]legrar / deste escudo que Deus aqui / troux’, ...||14.38 Ũa ren vos juraria, / e devede-lo creer: / que ja máis non amaria / se desta posso viver||55.17 ca Deus vos fez tanto valer / que nunca devedes fazer / en nulha cousa se ben non;||56.16 E, senhor, se vos caess’en prazer, / de pran, non vos deviades queixar / a min||116.21 e coita mui grand’e pesar / de vós, de que mi vi[i]r non devia||117.15 non mi á min prol, quando me prol non ten / cousimento, que me valer devia||117.23 máis mi-o deviades vós gradecer / ca se vos eu, mia sennor, [ja] amasse||135.12 e, mentr’eu non perder o sén, / non vos én devedes temer||146.29 E fiqu’Amor como deve ficar||156.1 Ben deviades, mia senhor, / de min cousimento prender||205.14 ca esta non menguava nulha ren / de quanto ben dona devi’aver||234.4 – Venh’eu a vós, mia senhor, por saber, / do que ben serve e non falec’en ren / a sa sen[h]or e lh’a sen[h]or faz ben, / qual deles deve máis gradecer||237.14 e, se quisessedes, sennor, por én / non me deviades leixar morrer||250.15 mais devedes creer / del, que s’as[s]anha, se Deus me perdon: / se soubess’el quan [pouc’eu daria / por sa sanha, non s’assanharia]||295.18 a mia morte partir / non deveria con este pesar||330.11 esto por que chorades ben devedes cuidar||359.2 Muitos me preguntan, per boa fe, / preguntas q[u]e se devian [to]lher||384.21 e por én / vós pola morta trobar non devedes||384.24 a min én culpa non deven poer||412.23 mais eu, que me faço consellador / d’outros, devera pera min prender / tal consello||438.15 e vós devedes-mi-o gracir, / ca mal sera se por vós morto for||483.14 E con dereito seer enforcado / deve Don Pedro porque foi filhar / a Coton, ... / seus cantares||503.23 e pero nozir / non mi devia desamor / tal que no ben non á melhor||509.19 pero máis grave dev’a min seer / quant’é morte máis grave ca viver||529.14 E, se vos vir, pois que ja moir’assi, / non devedes ende pesar aver||639.8 Ben entend’eu que logar deve aver / o que ben serve de pidir por én / ben con razon||639.14 pois d’eu ben servir ũa dona tal / por lhi pedir ben que tan muito val / sol non no dev’en coraçon poer||639.20 quantos no mundo son / non deven sol põer en coraçon / que pedir possa en tal ben caber||807.1 A dona que ome «sennor» devia / con dereito chamar, per boa fe, / meus amigos, direi-vos eu qual é||814.11 e maravilh’é-m’én / como non moir’, e morrer devia||859.10 E por én sempre todo m’estranhar / devi’aquesto con mui gran razon||882.29 E non dev’omen seu cor encobrir, / a quen sabe que o pode guarir, / de máis u lh’outro non pode valer||883.3 mais d’ũa cousa me devo queixar, / quant’é meu sén||901.19 E non se dev’om’alegrar / muito de ren que poss’aver||934.1 Ora non dev’eu preçar parecer / nen palavra que eu aja nen sén / nen cousa que en mí seja de ben||938.8 devedes receber / aquesta salva que venho fazer||959.8 E mia vida non a devo chamar / vida, mais mort’...||971.18 quer[r]ei-vo-lh’eu responder, se souber, / como trobador deve responder||974.2 A ren que mi a mí máis valer / devia contra mia senhor, / essa mi faz a mí peior: / ...||988.9 Que pouco me, por én, prazer devia / este mundo, pois bondad’i non val / contra morrer!||1109.9 E, se oj’ome á cuidados, ben sei, / ..., / que eu devia cuidados aver||1111.5 e por esto non sei / se me devo de vós queixar, senhor, / máis destas coitas que ei, se d’Amor||1119.2 Os namorados que troban d’amor / todos devian gran doo fazer||1119.18 matar-se devian con sas mãos / porque perderon atan bõo senhor||1127.8 Doo deviades aver / de min, senhor, per bõa fe||1173.13 E muito ben lhi deve Deus fazer / se co[n] meu serviço lhi prazer á||1197.32 – Juião, tu deves entender / que o mal vilan non pode saber / de fazenda de bõa dona nada||1234.18 e sodes vós, filha, de tal linhage / que devia vosso servo seer||1239.18 – Vedes, amiga, meu sén ést’atal / que, pois vos Deus amigo dar quiser / ..., / ben lhi devedes fazer e non mal||1248.6 e, se vos prouguer én, / vós catad’i o que devo fazer||1252.11 nembrar-se devia / de que muito m’erra||1336.6 certa resposta lhi devedes dar / u dis[s]er que vos servio lealmente||1338.11 Como quer que vós tenhades / que, con ben-fazer de senhor, / deverades casar melhor, / senhor, nunca o digades||1338.18 Pois sodes tan ben casado, / non devedes i al dizer||1408.14 pero é mans’u dev’a fazer al, / e, u deve sofrer, é sen sofrença||1408.17 e dorme quando se dev’espertar||1426.13 e por aquesto se dev’entender / por que vos chaman Maria do Grave||1433.12 ca vos soub’eu dous cantares fazer, / sen outros seis ou sete que vos fiz, / per que devedes julgar con razon||1434.6 que non trobe quen trobar non dev’er / por ricas-donas nen por infançoas||1470b.22 E ben o devedes saber / se vos eu morte mereci||1473.3 Ũu escudeiro vi oj’arrufado / por tomar penhor a Maior Garcia / por dinheiros poucos que lhi devia||1479.7 Veed’ora se me devo queixar / deste preito||1479.13 Muito vos deve de sobervia tal / pesar, amigos||1505.6 «que non deve justiça fazer rei / en ome que na mão [non] colher»||1552.12 [e] el, come ome desmesurado / contra elas, ... / non cata ren do que catar devia||1569.34 ca errastes vós i, / e dix’eu ben quanto dizer devia||1586.12 por én devedes do cono faz[er] / soldada||1595.17 po-lo jograr a cantiga dizer / igual, non dev’o trobador perder||1637.24 começar / a dev[e] assi e des i folgar / e jazer qued
dever + a + inf. (perífr. modal obrigativa)
7.6-7 devedes / oj’a mia barva a onrar||14.54 Entender / no vosso bon parecer / a valer me deveria||34.11 nen a min non me devia a prazer||36.8 E non lhi devi’a pesar||36.9 ante lhi devi’a prazer||36.12 mais devia-lho a gracir||43.3 E non me dev’end’a queixar / erg’a mí||45.4 nunca per mí ja máis dev’a creer!||45.14 que coita tal, por eu buscar perdon / ou outro ben, devi’a demandar||52.16 al vos direi / que mi devedes a creer||53.9 non me devedes vós culp’a põer||54.10 ta[n]to m’a mí máis devia a prazer!||55.6 nunca vos devi’a pesar / de vos quen-quer rogar assi||59.27 ca non devia eu a fazer / o que ali cuido||60.14 se vos eu nunca máis amei / de quanto vos devi’a amar / ome que vivess’en logar / en que vos podesse veer||60.27 [e] vós devedes-mi a creer||68.10 log’a cuidar / dev’esto (se scient’ouver)||68.13 e creo que dev’a morrer, / se o cuidar, con pesar én||70.23 non me devedes én culp’a põer||73.18 e, mia sennor, non vos dev’a prazer||73.23 per bõa fe ben me dev’a tẽer / por ome mui desaventurado||76.20 ben me devedes a parcir / ben que vos quer’, e consentir||80.6 e devede-l’a sofrer / por Deus e por me non matar||92.1 Muito per-dev’a gradecer, / ..., / a Deus||96.2 Quen bõa dona gran ben quer / de pran todo dev’a sofrer / quanto lh’ela quiser fazer||96.5 e, se lh’algun pesar fezer, / ben o dev’a sofrer en paz||96.19 Non o dev’a leixar morrer||122.6-7 e non devo por én / eu escontra vós a perder||128.1 Qual sennor devi’a fillar / quen a ben soubesse escoller||128.22 por én, non devi’a quitar / os seus ollos de a veer||128.28 ante se devi’a matar!||129.13 devia-s’a nembrar do seu / omen coitad’...||129.13-14 devia-s’a nembrar do seu / omen coitad’e a doer / de tan cuitado, mia sennor, / com’oj’eu vivo||131.11 ca muit’á que ll’eu morte mereci / se dev’ome per amar a morrer||134.11 e cuid’en como sodes sabedor / de quanto ben dona dev’a saber||140.12 ca eu non devi’a perder / por mui gran dereito fazer||141.5 ca vós devedes a valer / a tod’ome que coita ouver||146.24-25 e devedes / a creer quen vos mellor consellar||152.9 nulla culpa non me dev’a põer||161.7 E ben mi-o per-devedes a creer / que me sera mia mort’, e m’é mester||166.22 E ben dev’eu ant’a querer / mia morte ca viver assi||176.3 e a Deus devo muit’a gradecer||180.4 e máis me devi’a queixar / eu desse vosso parecer||187.21 ca lhi fez El que lhi non mingua ren / de quanto ben dona dev’[a] aver||198.8-9 E por quant’eu esto dixe, devia / mort’a prender||199.22-23 Por én tod’ome devia acordado, / que sén ouvesse, daquest’a seer||213.30 E o que atal non sofrer / non o devedes a creer / de gran coita, se i falar||234.5 – Amigo, máis dev’o ben a valer, / ca, ... / o servidor deve máis a gracir||234.7 o servidor deve máis a gracir||234.10 onde devia bon grado a levar||261.7 E, mia sennor, non devi’a perder / eu contra vós por vos querer mellor / ca min nen al||274.8 se por aquest’ama dev’a seer, / é-o ela||277.21 e ben dira per mí / que ben dev’end’a Deus a dar bon grado / de quantas coitas por ela sofri||282.14 E non á no mundo filla de rei / a que d’atanto devess’a pesar||282.14-15 E non á no mundo filla de rei / a que d’atanto devess’a pesar / nen estraidade d’om’a fillar||287.9 e tal rogo non vos dev’a pesar||307.9 porque me Deus ja todo fez veer / per quant’eu logo dever’a morrer||310.22 E deferença dev’end’a fillar / tod’ome que dona fremosa vir / de min||317.17 que me devian a preçar por én||325.14 ben devo de pran a sofrer qualquer / outra coita qual mi Deus dar quiser||357.2 mais non vos dev’a prazer||359.15 E en al deverian a falar, / que seria máis sa prol||376.20-21 que non devia, poi-lo ei / per vós, a tee-l’en desden||386.13 Pero non devi’a perder / ome que ja o sén non á / de con sandece ren dizer||407.3 Que mui de grad’eu querria fazer / ũa tal cantiga por mia sennor / qual a devi’a fazer trobador||412.3 muito per-devo a Deus a gradecer / e a servir||412.3-4 muito per-devo a Deus a gradecer / e a servir||422.3 a vó-lo devo muit’a gradecer||422.15 a vós dev’én mui bon grad’a põer||475.11 e dad’a vós dev’i a seer / aqueste don||479.4 de tal midida a devedes a colher / e non meor||479.9 atan longa deve toda [a] seer / per antr’as pernas da [e]scaleira||487.31 ca rapaz / sol non na dev’a tẽer nen judeu||490.5 por que se devan deles a pagar / sas senhores||526.14 non me devedes i culp’a põer||526.20 e por én non dev’eu a lazerar, / sen[h]or||526.21 nen devo por end’a morrer||596.5-6 nunca molher deve, ben vos digo, / muit’a creer per juras d’amigo||654.12 vedes ora se me dev’a queixar||668.13 Non mi devedes vós culp’a põer, / amigo, ca vos non ousei veer||745.15 e direi-lhi tan gran prazer / per que el dev’a gradecer||769.8 E, poi-los vencedes assi, / nunca devian a lançar / vosc’, amigo, nen bafordar||792.5 e a vós, madre, ben dev’a prazer / de s’atal ome por mí non perder||829.17 E ja qual molher devi’a / creer per nulh’ome nado?||831.13 E ben se devi’a nembrar / das juras que m’enton jurou||836.13 E por tod’esto dev’el a sofrer / tod’aquel mal que lh’oje ven por mí||840.14 no[n] o devedes a desemparar||844.6 – Nunca lhi ben devedes a querer / porque se foi e vos non quis veer||880.11 por én non dev’ant’a mort’a fogir / quen sabe o ben que soia seer||882.24 dever-s’-i’a doer / del e de min||895.3 bon galardon devedes a levar||912.22 pero devia-lh’a fogir||924.24 aqui / julgad’ora se eu, amand’assi, / dev’a seer desamado por én||925.16 Todo senhor, demais Rei natural, / dev’os vassalos de mort’a partir||959.7 os dias que viv’om’a seu prazer /  dev’a contar que viv’, e outros non!||964.1 Algun ben mi deve ced’a fazer / Deus||971.23 e per esto dev’eu a guarecer||978.1-2 Se vos prouguess’, Amor, ben me devia / cousimento contra vós a valer||980.22 non llo devi’a gradecer||989.31 mais, pois nos tan bon rei leixou, / non nos devemos a queixar||1001.6 e quen me dev’a valer non me val||1065.26 dev’a querer / ante mia morte ca viver / coitad’, ...||1073.14 non me lhi dev’a queixar con razon||1094.5 eu o dev’a lazerar, que o fiz / sandeu||1109.3 e devo-m’eu dest’a maravilhar||1119.24 devian-se deste mundo a perder / quand’el morreu||1187.7 Ca [a] vós ben vos devi’a nembrar / én qual coita vos eu ja por mí vi||1244.13 deviades por mí a fazer que-quer||1263.8 e devi’a perder, / amigos, por quanto provei / de m’end’alongar||1263.14 e devi’a perder / o corpo||1269.7 Nunca vos fiz ren que non devess’a fazer||1283.7 E non me devedes, mia madr’, a guardar||1329.12 ca entend’el que se dev’a sentir / de mal dizer||1335.10 mái-lo dever’a guardar de foder||1336.12 certa resposta deve a levar / de vós||1336.19 con ledo contenente / lhi devedes i logo a tornar / certa resposta||1350.8 [E] ainda d’al o fez mui melhor, / que lhi devemos máis a gradecer||1392.6 que vós non devedes a descreer, / pois dona sodes e jogar queredes||1408.3 faz, u dev’a fazer prazer, pesar||1408.10 e verveja u se dev’a calar||1408.13 pero é mans’u dev’a fazer al||1408.24 e os que lhi devian a peitar / peita-lhis el por fazer aveença||1419.14 mais atal don / ben dev’el de vós a levar||1424.12 pero mostrado devi’a seer||1425.5 E al i devedes a gradecer||1425.20 nunca de vós devedes a partir / un ome que vos trag’acompanhado||1433.9 E, se vos el por esto fez juiz, / Don Vuitoron, devede-l’a seer||1470b.14 Se prazer tomades por én, / non no dev’eu a recear||1485.6 ela so el devedes a meter||1505.4 que non devia de mort’a ‘storcer||1505.8 E, pois el viu que devi’a prender / mort’aquel om’assi, disse-lh’enton: / ... ||1505.11 Ponho que fez aleiv’e traiçon / e cousa ja per que dev’a morrer||1532.23 devia-m’a matar / ant’ou seer ao dem’encomendado||1607.3 non dev’a começar / en mí, que ando por ela sandeu||1636.2 – Ũa pregunta vos quero fazer, / senhor, que mi devedes a saber||1645.15 E a Deus devemos graças a dar / deste ricome que nos presentou||1648.9 Eno mundo non sei eu trobador / de que s’ome máis devess’a temer / de x’el mui maas tres cobras fazer||1648.16 E por esto non sei no mundo tal / ome que a el devess’a dizer / de non por lhi dar mui ben seu aver||1650.16 Ca o torpe que sempr’anda calado / non o deven por torpe a razõar||1654.8 E o perdon é cousa mui preçada / e que se devia muit’a guardar||1654.20 tal perdon ben se devera a perder||1679.12 e faz creent’a quantos aqui son / que val mui máis que non dev’a valer
dever + de + inf. (perífr. modal obrigativa)
101.2 Per com’Amor leixa viver / mí non se dev’i d’esforçar / omen contra el||116.21 e coita mui grand’e pesar / de vós, de que mi vi[i]r non devia||1017.8 este preito deve-se de fazer||1338.2 Se vós, Don Foão, dizedes / que deverades de casar / con molher de maior logar / que essa que vós teedes||1612.21 de parescer non vos devera nada

O verbo dever intervén, xunto con fe, en fórmulas de xuramento que se converten en frases formularias de interpelación con valor interxectivo
fe que dev’a Nostro Senhor
594.14 – Amig’, eu non vos creerei, / fe que dev’a Nostro Senhor, / que m’avedes tan grand’amor
fe que (vós) devedes
506.13 e assi queredes, / mia senhor, fe que devedes, / pois de vós non ei nen un ben, / [de vos amar non vos pes én, / senhor]||655.6 nunca me por el roguedes, / ai donas, fe que devedes!||1016.4 e moir’eu, amigo, / por vós e, fe que devedes, / algun conselh’i ajamos / ante que assi moiramos||1284.4 mia madre, fe que devedes, / leixedes-mi-o ir veer
1583.1 – Joan Baveca, fe que vós devedes, / que me digades ora ũa ren / que eu non sei
pola fe que devedes
1526.15 E, Don Ansur, pola fe que devedes, / ... / ..., se per vós non ficar, / per vós non fique

◆ IPr.: P1 devo, P2 deves, P3 deve, P4 devemos, P5 devedes, P6 deven||ICp.: P1 devia, P3 devia ~ divia, P5 deviades, P6 devian||IAp.: P1 devera, P3 devera, P5 deverades||IPp.: P1 deveria, P3 deveria, P6 deverian||SPr.: P1 deva, P3 deva, P4 deviámos, P6 devan||SPt.: P3 devesse