e

Glosario

Voces do E
[últ. rev.: 20/10/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
estar1 v.
1. v. cop. 'estar, ser, parecer, permanecer'
10.23 ve[e]d’ora se estou mal, / que m’emparar non sei de tal||13.15 e o seu preç’e un cantar / q[u]e lh’oi u a vi estar / en cabelos dizend’un son||13.20 ante que tal coita levar / qual levo, e nunca vi maior / qual levo, ond’estou a pavor / de mort[e] ou de lho mostrar||27.13 Muito tenho que estou mal / se me contra ela non val / Deus||33.5 ca non quer Deus nen vós nen meu pecado / que [vós] querades per ren entender / com’eu estou mui preto de morrer||42.16 [E] a quen Deus quisesse poder dar / de lhi fogir muit’estaria ben||49.5 U vos eu vi fremosa estar / e m’ouvi de vós a quitar, / ali tenh’eu o coraçon||87.7 e meteron-m’en seu poder / en que estou a gran pavor / de morte||93.3 e do que end’estou peor / é d’ũa ren que vos direi||188.23 nunca m’ar paguei d’outra ren / senon dela, de que assi / estou como vos eu direi||208.15 Por mia morte roguei Deus e Amor, / e non mi-a dan por me fazer peor / estar convosc’, ...||217.22 e muit’estou mal, / ca, se mi assi vossa mesura fal, / non á i al, sennor, senon morrer||222.7 ca estou eu oj’a mui gran pavor / de o veer||235.27 Ca non mi avia por end’a matar / nen ar avia peor a estar / dela do que m’oj’estou||235.29 Mais de que podia peor a estar, / pois eu non vej’aquela que amar / sei máis de min nen quantas cousas sei?||243.21 pero estou led’en meu coraçon||298.2 Nunc’assi ome de sennor / esteve com’oj’eu estou||298.2 Nunc’assi ome de sennor / esteve com’oj’eu estou||299.16 E des quand’ela fosse sabedor / do mui gran ben que ll’eu quis, poi-la vi, / pero me mal ar quisesse, des i / terria-m’eu que estava mellor||317.26 e moir’e, pois preto da mort’estou, / muito me praz, que enfadado vou / deste mundo, que é mal parado||383.10 D’al and’ora máis nojado, / se Deus me de mal defenda, / estand’ora segurado||399.16 mais do que dixe estou a gran pavor||405.1 Meus amigos, muit’estava eu ben / quand’a mia sennor podia falar / na mui gran coita que me faz levar / Nostro Sennor, que mi-a mostrou||470.7 E por [vos] eu ben conselhar / non de vós vou estar peior||489.8 Vi coteifes orpelados / estar mui mal espantados, / e genetes trosquiados / corrian-nos arredor||551.3 Ũa pastor ben-talhada / cuidava en seu amigo / e estava, ben vos digo, / per quant’eu vi, mui coitada||578.19 [e] estade com’estades de min, / e enfingede-vos ben des aqui||578.19 [e] estade com’estades de min, / e enfingede-vos ben des aqui||591.8 – Amiga, estad[e] ora calada / un pouco e leixad’a min dizer||614.14 De o veerdes, gran prazer ei i, / pois do meu ben desasperad’está||633.14 por quanto mal end’a min ven d’ali / está o verv’en meu dan’acertado||648.2 Disse-mi a mí meu amigo, quando s’ora foi sa via, / que non lh’estevess’eu triste e cedo se tornaria||648.6 Disse-mi a mí meu amigo, quando s’ora foi d’aquen, / que non lh’estevess’eu triste, e tarda e non mi ven||648.9 Que non lh’estevess’eu trist[e] e cedo se tornaria, / e pesa-mi do que tarda, sabe-o Santa Maria||648.13 Que non lh’estevess’eu trist[e], e tarda e non mi ven, / e pero non é por cousa que m’el non quera gran ben||772.3 Per boa fe, meu amigo, / mui ben sei eu que m’ouvestes / grand’amor e estevestes / mui gran sazon ben comigo||781.3 Com’estou d’amor ferida! / Ai Deus, val!».||781.7 Com’estou d’amor coitada! / Ai Deus, val!||781.9 Com’estou d’amor ferida!||781.13 Com’estou d’amor cuitada!||823.6 mal estou eu se o vós non sabedes||858.1 Que pret’esteve de me fazer ben / Nostro Senhor||864.3 Oi oj’eu ũa pastor cantar / du cavalgava per ũa ribeira, / e a pastor estava senlheira||925.18 Todo senhor, demais Rei natural, / dev’os vassalos de mort’a partir / e acor[r]ê-lhes cada que os vir / estar en coita||949.6 a máis fremosa de quantas eu vi / long’estava de parecer assi / come vós||950.16 pero mui guardada está / quantos dias no mundo son, / [ala vai o meu coraçon]||974.33 nen vi a sa malada, / que con ela sol ben estar||979.17 mentr’esteveren, com’estan, / alongados dela e non / foren u a vejan||979.17 mentr’esteveren, com’estan, / alongados dela e non / foren u a vejan||1004.15 Falarei con el, pois está [a]ssi, / par Deus, amiga, ca sempre punhou / de me servir||1013.4 e tod’a vosso poder / veja-vos ben con el estar en cos||1014.16 e, par Nostro Senhor, / p[ro]uguera-m’end’, e [e]stamos assi: / ... ||1106.3 e pavor / ouvi d’estar con ela mui peor / ca estava||1108.5 cada que cuid’estar de mia senhor / ben, estou mal, e, quando mal, peor||1108.13 E por aquesto ja ben fis estou / d’aver gran coita no mund’e non al||1120.19 Quando m’el vir en Santa Marta estar / mui fremosa||1173.5 mais, se eu dela esteves[s]’assi, / mui maior ben faria Deus a min||1201.1 que sanhuda estou / a meu amigo||1231.6 – Amiga, fale con quen x’el quiser / enquant’eu del, com’estou, estever||1277.14 Cantava mui de coraçon / e mui fremosa estava / e disse quando cantava: / ... ||1278.20 E, se as eu máis oisse, / a que gran sabor estava!||1292.4 na ermida do Soveral / u m’el fez muitas vezes coitada estar||1298.2 Ai Deus, se sab’ora meu amigo / com’eu senneira estou en Vigo||1298.7 Com’eu senneira estou en Vigo / e nullas gardas non ei comigo||1313.8 Tan trist’estava que ben entender / pode quen quer que o vir que trist’é||1320.4 e o meestre pressopon / o de que o dereit’está / tan contrairo||1322.6 sempre me diz que está embargado / de tal guisa que me non pod’oir||1322.14 pois m’ouvir non podia, / mentr’embargad’estever com’está||1322.14 pois m’ouvir non podia, / mentr’embargad’estever com’está||1359.5 esté a sela pagada, / e direi do brial: / ... ||1359.15 esté a sela pagada, / e do brial direi: / ... ||1387.6 e nas mãos o ten / pois-lo á preso, ca está mui ben||1448.6 e ũu dia pela sesta, / u estava ben armada, / de cada part’espeçada / foi toda pela Meestra||1469.17 ca, amigos, da morte pret’estou / se mi a esto Nostro Sen[h]or non val||1486.14 E i o clerig’está ja / revestid’e maldizer-m’á / se me na igreja non vir||1609.3 como faz ome con coita d’amor / e por estar melhor con sa senhor||1623.11 mais Lopo Lias estede constante
2. v. intr. 'estar de pé'
1588.21 se j’a non acha jazer / ou quando ‘sté ou quando é leva[n]tada.
3. v. intr. 'acharse nun determinado lugar, situación ou circunstancia, permanecer, vivir'
7.12 mais leixemos ela estar, / e desso que dizedes / [... -ar]||8.29 Mais, se eu nunca cobrava / o viç’en que ant’estava, / saber-lh’-ia ben sofrer / seu amor||11.19 Estranha mengua mi fara / tal que per ren non poss’osmar / como sen el possa estar||28.17 Pero que punhei, mia senhor, / en me gardar, non me prestou / quando ja agora aqui estou / u vos non poderei guarir||83.14 senon que podesse viver / na terra vosc’, e Deus poder / me leix’aver d’i sempr’estar||89.18 que me non fosse e que ficasse / ali u ela ouvess’estar||98.1 Quand’eu estou sen mia senhor / sempre cuido que lhi direi, / ..., o mal que ei / por ela e por seu amor||99.10 mais dé-mi a morte, mia senhor, / Deus, e nunca me leix’estar / assi no mund’, a meu pesar||99.12 Deus, e nunca me leix’estar / assi no mund’, a meu pesar, / come ja sen vós estarei / ... / des que viver / non poder vosco||126.23 E, pois m’alhur non leixan ir, / estar-lhis-ei, mentr’eu poder, / u vos vejan, se vos prouguer, / e aver-lhis-ei a comprir / esto que lhis praz||148.3 non as quer’eu leixar estar quedadas, / mais quer’én duas per força prender, / ou tres ou quatro, quaes me escolher||150.24 por ende me disse / que a nunca visse / en logar estar / que ll’eu non fogisse||175.27 se per ventura lle dizer quiser / algũa ren, ali u estever / ant’ela, todo ll’escaescerá||213.8 ca, pois u ela é i estar / pode, non sabe nulha ren / de gran coita||214.5 Que grave cousa, sennor, d’endurar, / pera quen á sabor de vos veer, / per nulla ren, de non aver poder, / senon mui pouco, de vosco morar, / e esso pouco que vosc’estever / entender ben, sennor||283.13 que tan pret’está / de mí mia morte como veerán / muitos que pois mia coita creerán||298.16 mas, pois m’ant’ela vej’estar, / non ll’ouso dizer nulla ren||304.15 Porque lle fez as do mundo vencer / de mui bon prez e do que vos disser / de parecer mui ben u estever||353.5 de pran aquesto lle non sofrerei: / d’eu estar muito que a non veja||383.20 e ar deseja na forca / estando cerrou-lh’a boca, / e chamou-lhe Dona Gondrode||396.3 leixar-m’aqui, u m’ora ‘stou, viver||468.12 com’el fez a min, estando en sa pousada||473.1 Falavan duas irmanas estando ante sa tia||487.29 E, pol’amor de Deus, estad’en paz / e leixade maa voz, ca rapaz / sol non na dev’a tẽer nen judeu||513.1 Pero que eu mui long’estou / da mia senhor e do seu ben, / nunca me Deus dé o seu ben||513.4 nunca me Deus dé o seu ben, / pero m’eu [de]la long’estou||513.7 E pero long’estou d’ali / d’u agora é mia senhor, / non aja ben da mia senhor||513.10 non aja ben da mia senhor, / pero m’eu long’estou d’ali, / se non é o coraçon [meu / máis preto dela que o seu]||513.14 E pero longe do logar / esto[u], que non poss’al fazer||513.16 Deus non mi dé o seu ben-fazer, / pero long’estou do logar||517.2 Ũa pastor se queixava / muit’, estando noutro dia,||550.3 Senhor, que de grad’oj’eu querria, / se a Deus e a vós aprouguesse, / que, u vós estades, estevesse / convosc’!||550.3 Senhor, que de grad’oj’eu querria, / se a Deus e a vós aprouguesse, / que, u vós estades, estevesse / convosc’!||555.1 Pois ante vós estou aqui, / senhor deste meu coraçon, / por Deus, teede por razon, / por quanto mal por vós sofri, / de vos querer de mí doer||564.33 «O meu», diss’ela, «sera / u foi sempr’e u está, / e de vós non curo ren»||643.3 Agora ven o meu amigo / e quer-se log’ir e non quer migo /  estar||672.5 E por aquest’, alongada querria, per bõa fe, / seer d’u está mia madre||724.16 E amores tantas coitas lhi dan / por min que ja a morte mui preto está||769.20 A toda-las donas pesou, / quando me viron sigo estar, / e punharon de s’afeitar||790.13 E non poss’eu estar que non diga / o [mui] gran torto que m’el á feito||796.7 – O que por vós coitad’andava / ben aqui na vila estava, / e pero non xe vos vẽo veer||848.4 Estando na ermida ant’o altar, / [e] cercaron-mi as ondas grandes do mar||849.8 pero non poss[o] estar / que non sérvia ja outra des aqui||876.17 e ũu rapaz tinhoso, que a de part’estava, / chamava minha nana «velha fududancua»||918.22 E diss’el-rei, noutro dia estando / u lhe falaron en vossa fazenda, / que vos quer dar Ardon en encomenda||969.15 Ali ‘stivi eu mui quedo, / quis falar e non ousei||969.21 e ir-m’-ei quando mandardes, / máis aqui non ‘starei||969.23 – Senhor, por Santa Maria, / non estedes máis aqui, / mais ide-vos vossa via||980.5 pois ora en logar estan / que a veer non poderán||1017.3 Entend’eu, amiga, per bõa fe, / que avedes queixum’, u al non á, / de voss’amigo, que aqui está||1337.2 En tal perfia, qual eu nunca vi, / vi eu Don Foan con sa madr’estar||1396.10 se queredes con as gentes estar, / Don Fernando, melhor ca non estades, / sinher, forçade vosso coraçon / e non cavalguedes tan sen razon||1396.11 se queredes con as gentes estar, / Don Fernando, melhor ca non estades, / sinher, forçade vosso coraçon / e non cavalguedes tan sen razon||1418.9 Porque o amo tan de coraçon / como nunca amou amigo molher, / irei ali u el-rei estever||1421.1 – Joan Soarez, non poss’eu estar / que vos non diga o que vej’aqui||1433.19 e o que ora nas alças está, / se o en d[er]eit’ei, entregar-mi-as-á, / ca todas estas son forças de rei||1451.2 Martin Vasquez noutro dia, / u [e]stava en Lixboa, / mandou fazer gran coroa||1479.3 estand’ali ant’a porta d’el-rei / preguntando por novas da fronteira, / por ũa velha que eu deostei, / deostou-m’ora Maria Balteira||1489.50 E achou Belpelho estand’en ũa eira, / e diz||1489.51 Aqui estades, ai velho de matreira||1526.19 e assi pojaredes / a mui gran talh’u avedes d’estar||1590.8 Quand’el a vaca ante sí mort’achou, / log’i [e]stando mil vezes jurou / que non morreu por quant’end’el talhou||1655.1 En almoeda vi estar / oj’un ricom’e diss’assi: / ... ||1662.6 mais o trobar ond’estades melhor / entendedes quando vos troba alguen
Nesta acepción rexístrase algún caso de estar como verbo pronominal
719.5 novas que querria saber / dos que ora son con el-rei: / se se veen ou se x’[e]stan / ou a que tempo se verran||1219.1 Estava-m’en San Clemenço, u fora fazer oraçon||1219.4 Estava-[m]’en San Clemenço, e fora candeas queimar||1219.7 Estava-m’en San Clemenço, u fora oraçon fazer||1467.19 mais está-xe en sa perfia / én pojando cada dia
4. v. intr. 'sentirse (dun determinado modo) con relación a alguén ou a algo'
Nesta acepción do verbo estar, en xeral modificado cos adverbios modais assi, ben, mal, melhor ou peior, conviven as construcións coas preposicións con e de
94.10 mais guardar-m’-ei / que mi-o non sábia mia sennor, / ca ‘ssi estarei dela mellor||119.13 E estou end’eu mui peor, / que coid’i a perder o sén||156.8 E d’al estou de vós peior: / que mi non queredes creer, / e veedes meu sén perder / por vós||163.11 [E] que prol vos á d’eu estar / sempre por vós en grand’afan?||246.2 Cuidades vós, mia sennor, que mui mal / estou de vós, e cuid’eu que mui ben / estou de vós, sennor||246.3 e cuid’eu que mui ben / estou de vós, sennor, por ũa ren / que vos ora direi, ca non por al||246.9 e tan fremosa e tan ben falar / que non poderia eu mal estar / de vós por quanto vos quero dizer||261.14 [E], mia sennor, como vos eu disser / esto[u] de vós||279.10 ca estou de vós como vos direi: / ... ||347.8 E, sabe Deus, quen mui gran coita ten / com’eu tenno non á poder d’estar / que non aja i ja-quant’a falar||505.4 quero-vo-la mia fazenda mostrar / que vejades como de vós estou||628.16 que nunca foi filha d’emperador / que de beldade peor estevesse||692.4 e, pois que eu deles estou assi, / non saben tanto que possan saber / qual ést’a dona que me faz morrer||692.14 Diga-x’andando quis o que quiser, / ca mi sei eu como deles estou||864.18 E eu oi-a sospirar enton, / e queixava-se estando con amores / e fazia grilanda de flores||945.3 De me preguntar an sabor / muitos, e dizen-mi por én / com’estou eu con mia senhor||945.15 con mia senhor, com’eu estou?||969.12 mais non sei tal que ‘stevesse / que en al cuidar podesse / senon todo en amor||1069.9 e vou estar de vós melhor||1106.4 e pavor / ouvi d’estar con ela mui peor / ca estava||1108.6 cada que cuid’estar de mia senhor / ben, estou mal, e, quando mal, peor||1146.3 e pero mal está migo, / ..., / quando m’el sanhuda vir, / non s’ousará d’aquend’ir||1173. Que muito ben fez Deus a mia senhor / se por ben ten de lh’eu gran ben querer, / ca tan ben está ja do meu amor / que nunca ja máis o pode perder;||1173.3 ca tan ben está ja do meu amor / que nunca ja máis o pode perder||1231.6 – Amiga, fale con quen x’el quiser / enquant’eu del, com’estou, estever||1238.10 mais vedes ora com’estou end’eu: / ... ||1316.19 «Per com’estan, / el e aquesta sa molher / an-no mester, an-no mester!»||1392.9 nulh’ome non sei con que ben estedes, / pero mui boas maneiras ajades||1445.6 ca o trobar acordou-s’en atal / que ‘stava vosco en pecado mortal||1637.18 E, pois o fundamento aberto for / alt’e ben batudo, pode lavrar / en salvo sobr’el, e, pois s’acabar, / estara da madeira sen pavor||1652.13 Ca, pois d’amigos mal está, / non pode bõa estança aver||1679.3 Un cavaleiro, fi’-de clerigon, / que non á en sa terra nulha ren, / por quant’está con seu senhor mui ben
Raras veces aparecen usos de estar como verbo pronominal nesta acepción
235.28 nen ar avia peor a estar / dela do que m’oj’estou, e o sei||389.7 E pero x’ela con bon prez estava / e con [o] bon parecer que ll’eu vi / e lle sempre con meu trobar pesava
5. v. tr. 'xulgar, considerar'
1445.19 maes estou / que se perdia convosc’e quitou- / -se de vós, e non trobades por én

estar + ben / mal / melhor + CI 'ficar ben / mal / mellor, condicir ben / mal / mellor con, ser bo / mao / mellor ou (des)axeitado para'
72.14 e tan mal dia eu naci / porque vós fazedes por mí / cousa que vos non está ben||85.10 E os que esto creud’an, / Deus!, é que queren máis viver, / pois que d’ali ben non estan / onde querrian ben prender||153.5 e pero sei que, pois ant’ela for, / non ll’ei a dizer ren / de com’oj’eu averia sabor, / e ll’estaria ben||384.5 dizede-mi-o, ca ben vos estara: / ... ||402.13 [e que fezess’eu i pesar a quen] / vós sabedes, que ben vos estara / de vós servi[r]-vos quen vos mereceu||506.5 por mesura que en vós á / e por ben que vos estara||685.7 Vivede mig’e ben vos estara, / e averei sempre que vos gracir||785.15 e, par Deus, amiga, ben lh’estara, / ca, se lh’eu fui de mal merecedor, / rog’eu a Deus [que o ben que m’el quer / que o queira ced’a outra molher]||962.8 vestida d’un pres de Cambrai, / Deus, que ben lh’está manto e saia!||971.31 no[n] faledes máis en armas, ca non / vos está ben||1013.6 ca, se vos vir, sei eu ca morrerá / por vós, filha, ca mui ben vos está||1337.15 «Senhor, non vos está ben / de perfiardes, mais está-vos mal, / co[n] vos[s]a madr’»||1373.23 ca nunca el de seu / aver deu ren / (esto sei eu ben) / que lh’estevesse ben||1388.19 ca na corta sodes vós mal talhado, / e a longa estar-vos-ia ben
72.28 se podess’en guisa seer / que mal non vos podesse estar||266.20 catade, sennor, non vos esté mal, / ca polo meu non vos venn’eu rogar||435.5-6 por én vos estara / mal se me ben non quiserdes fazer||497.7 e, senhor, non vos venh’esto dizer / polo meu, mais porque vos está mal||497.8 ca, par Deus, mal vos per-está, senhor||497.14 por Deus, senhor, non querades fazer / en min agora que vos esté mal||552.20 E assi me poderedes guardar, / senhor [fremosa], sen vos mal estar||668.8 Vira-vos eu, non fezera end’al, / poi-lo roguei, mais estar-m’-ia mal||726.9 e diz que á pavor / de m’estar mal se por min morto for, / poi-lo poss’eu de morte guarecer||1004.8-9 Falarei con el, que non m’estara / mal nulha ren, e mesura farei / de lhi falar||1013.7 Se vo-lo fustan estevesse mal, / non vos mandaria ir ant’os seus / olhos||1281.20 E jura ben que nunca mi dissesse / de lh’eu fazer ren que mal m’estevesse||1337.16 «Senhor, non vos está ben / de perfiardes, mais está-vos mal, / co[n] vos[s]a madr’»||1409.7 Se me mal non estevesse / ou non fosse por enfinta, / daria esta mia cinta / a quen m’as novas dissesse
1431.24 e a vós, senhor, melhor estaria / d’a tod’ome de segre ben buscardes
Existe un uso pronominal de estar nesta expresión verbal
116.27 a vós xe estaria melhor, / e, demais, Deus vo-lo gradeceria

estar + xer. (perífr. aspectual imperfectiva ou durativa)
243.19 e estou / atendend’aquel temp’, e non chegou||489.15 Vi coteifes de gran brio / eno meio do estio / estar tremendo sen frio / ant’os mouros d’Azamor||517.8 Ela s’estava queixando / come molher con gran coita / e que a pesar, des quando / nacera, non fora doita||579.7 E, u m’estava en vós falando / e m’esto que vos digo rogava, / doi-me del, tan muito chorava||646.1 Estava meu amig’atenden[d]’, e chegou / mia madr’e fez-m’end’ir tal que mal me pesou||864.10 E a pastor parecia mui ben / e chorava e estava cantando||939.13 U estava con migo falando, / dixi-lhe eu||951.9 e, poi-las vi, estive cuidando / en vós, senhor||1184.7 Quand’eu cheguei, estava el chorando / e non folgava o seu coraçon / cuidand’en mí, se iria, se non||1184.10 mais, pois m’el viu u m’estava asperando, / foi el tan ledo que des que naci / [nunca] tan led’ome con molher vi||1227.4 Moir’, amiga, desejando / meu amig’, e vós no vosso / mi falades, e non posso / estar sempr’en esto falando, / mais queredes falar migo?||1240.9 – Per bõa fe, amiga, ben vos digo / que u estava mig’en vós falando / esmoreceu, e ben assi andando / morrerá se vos del doo non filha||1477.1 Estavan oje duas soldadeiras / dizendo ben, a gran pressa, de sí||1522.1 Vi eu estar noutro dia / infanções con un ricome / posfaçando de quen mal come||1603.12 mais, u estava coidando en al, / deu-mi u[n] gra[n] peid’e foi-lhi depois mal / u s’acordou que mi-o dado avia
estar + a + inf. (perífr. aspectual imperfectiva ou verbo + infinitivo xerundial)
900.15-16 e quisera ante sofrer / mort’ũa vez ja ca ficar / vivo por aver a estar / a tan grave pesar veer
estar + pera + inf. (perífr. temporal de futuridade inmediata)
1317.16 ca per ali per u a fez reer / ja end’o nembr’está pera secar

◆ IPr.: P1 estou, P3 está, P4 [e]stamos, P5 estades, P6 estan||ICp.: P1 estava, P3 estava, P6 estavan||IPt.: P1 (e)stivi ~ estive, P3 esteve ~ estede, P5 estevestes||IFt.: P1 estarei, P3 estara||IPp.: P3 estaria||SPr.: P3 esté, P5 estedes||SPt.: P1 estevesse, P3 estevesse||SFt.: P1 estever, P3 estever, P6 esteveren||Imp.: P5 estade||Xer.: estando