f

Glosario

Voces do F
[últ. rev.: 21/10/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
filhar v. tr.
1. 'tomar, coller, acoller, adoptar'
12.1 Eu, que nova senhor filh[ei], / mal me soube d’afan guardar||43.8 Pesar lhi dixi, e non me sei / no mundo conselho filhar||45.17 ca assi faz quen erra sen razon / com’eu errei, que me non poss’achar / nen un conselho bõo que filhar / porque non fiz seu mandad[o] enton||46.32 [M]entre vos eu poder servir / vosso desamor av[er]ei, / ca non ei eu a vós fogir / nen outra senhor filharei / que me de vós possa én partir||59.3 Per boa fe, meu coraçon, / mal me per-fostes conselhar / aquel dia’n que vós filhar / me fezestes esta senhor||80.17 ca, se eu ouvesse pode / de qual dona quisess’amar / atal sennor fora fillar / onde cuidasse ben aver||81.20 e, pois eu a morrer ouver, / toda via pennor querrei / fillar por mí||128.1 Qual sennor devi’a fillar / quen a ben soubesse escoller, / essa faz a min Deus amar||132.9 E que mal consello fillei / aquel dia en que fillei / vós por sennor||132.10 E que mal consello fillei / aquel dia en que fillei / vós por sennor||133.4 e por meu mal vos fillei por sennor||147.8 ja sempre doo averei / de quen dele coitado for, / e de quen fillar tal sennor, / que lle non queira valer i||147.10 qual eu fillei, que, poi-la vi, / sempre me teve na maior / coita das que no mundo sei||221.15 E, mia sennor, assi m’ajude Deus / escontra vós, que me faz tant’amar / que non sei i consello que fillar||228.9 E perdud’ei o dormir, e o sén / perderei ced’, aquant’é meu coidar, / que non sei i consello que fillar||238.24 ca, se m’algun ben quisesse fazer, / ja que-que[r] m’én fezera entender / des quant’á que a fillei por sennor!||265.14 e, se m’esto non der Nostro Sennor, / por que me fez El tal sennor fillar?||275bis.1 En tan grave dia sennor fillei / a que nunca «sennor» chamar ousei||279.15 ca todo quanto vi me foi pesar / e non me soube consello fillar||290.15 E o consello ja o eu fillei, / que eu i porrei, ca ‘ssi me conven||319.2 Se eu moiro, ben o busquei / porque eu tal sennor fillei||319.19 Quando a fillei por sennor, / non me mostrava desamor||364.5 enquanto no mundo viver, / u m’El atal dona mostrou, / que me fez fillar por sennor||382.18 aquel que vos filhou nunca vos leixe, / e moira eu por vós com’é razon||411.17 mais eu fill’i sabor, / ca desejo qual vos vi||440.4 todos dizen que fill’outra sennor||440.13 Este consello non poss’eu fillar, / pero m’assi vejo, per bõa fe, / morrer por vós||441.5 e, pois vejo que se nembrou / de min, enquant’eu vivo for / [n]on quer’outra sennor fillar / senon vós se vos non pesar||454.15 e filhar-lh’-ei a maior / sa cadela, polo can||456.6 E outro meio filhou / e peitea-lo mandou, / ao colo o atou / en tal que o non aolhasse / quen no visse e o catasse||476.15 E, se queredes meu conselho filhar, / creede-m’ora, ben vos acharedes||484.4 tan gran sabor ouve d’ir a sa terra / que log’enton por adail filhou / seu coraçon||484.9 En esto fez come de bõo sén: / en filhar adail que conhocia, / que estes passos maos ben sabia||485.8 E, pois razon [a]tan descomunal / fostes filhar||686.7 Dizen-mi que filhastes senhor tal / per que vos cuidastes de min partir||686.13 Senhor filhastes, com’oi dizer, / a meu pesar, e perderedes i / se eu poder||702.3 – Filha, direi-vos ũa ren / que de voss’amig’entendi, / e filhad’algun conselh’i||722.7 e el filhou-m’à força por senhor / a meu pesar, e morrerá por én||723.15 Quand’eu vi esta cinta que m’el leixou, / ..., e me nembrou / a corda da camisa que m’el filhou||736.10 Quen lhi dissess’atanto, / ca ja filhei o manto!||765.10 mais, po[i]-la moça filhou seu logar, / de parecer venceu quantas achou / [ũa moça que x’agora chegou]||788.20 a que mi a mí [a]tal conselho der / filhe-xo pera sí se o quiser||821.10 mais por meu mal me filhou por senhor / e por aquest’ei eu maior cuidado||849.20 e, quando m’eu dela ouver a partir, / todo [mi] filhe quanto x’ela vir / que dela ei, se o quiser filhar||849.21 e, quando m’eu dela ouver a partir, / todo [mi] filhe quanto x’ela vir / que dela ei, se o quiser filhar||901.6 e cuidava que m’ia ben / e todo se tornou en mal, / ca o dem’agora d’Amor / me fez fillar outra sennor||913.1 Esta senhor que ora filhei / grave dia, vedes que faz / porque lh’é grav’ou lhi non praz / do que con ela comecei: / ... ||960.6 esses lhi quer’eu en conto filhar, / ca non é vida viver sen prazer||989.3 Que ben se soub’acompanhar / Nostro Senhor esta sazon, / que filhou tan bon companhon, / de qual vos eu quero contar||989.8 Tal companhon foi Deus filhar / no bon rei, a que Deus perdon||1008.2 Dizen, amigo, que outra senhor / queredes vós sen meu grado filhar / por mi fazerdes con ela pesar||1008.9 mais non sei oj’eu quen / me vos filhass’, e ja vos non val ren, / ai meu amigo||1019.22 [E] filhad’o seu preito, como diz, / sobre vós, e conselho-vo-lo eu, / e non ponhades i outro juiz||1036.3 Voss’amigo quer-vos sas dõas dar, / amiga, e quero-vos dizer al: / dizen-mi que lhas queredes filhar||1063.3 ca non quis Deus, nen filhei tal senhor / a que ousasse nulha ren dizer / do que seria meu viç’e meu ben||1063.19 mai-la senhor que mi Amor faz filhar, / essa me soube de guisa guisar / que non ouvess’eu ben d’Amor nen d’al||1083.8 E non mi-os fui os seus olhos mostrar / Deus nen mi-a fez[o] filhar por senhor||1100.32 Por entendedor vos quero filhar||1197.6 mais u fostes achar / d’irdes por entendedores filhar / sempre quand’amas, quando tecedores?||1225.2 Amiga, muit’amigos son / muitos no mundo por filhar / amigas po-las muit’amar||1232.15 – O meu amigo non é trobador, / pero tan grand’é o ben que m’el quer / que filhará outra entendedor / e trobará, pois que lho eu disser||1311.5 vós filhou por senhor||1343.2 Pero el-rei á defeso / que juiz non filhe peito / do que per ant’el á preito, / vedes o que ei apreso: / ... ||1416.17 mais, pois esto for, se quis[er] filhar / seu conselho, pode ben guarecer / se se ben guardar||1470a.10 e nunca poder fillar i / consello nen o atender / de parte do mund’...||1470b.17 E as[s]i ei eu a morrer, / veendo mia mort’ante mí, / e nunca poder filhar i / conselho nen o atender / de parte do mund’;...||1482.6 ja Deus no’me leixe entrar sobre mar / se, polo custo, queria filhar / o mercado que [e]l [á] algur feito||1518.16 este conselho filhade de min||1523.18 e log’enton un clerigo filhou / e deu-lh’a cama en que sol jazer, / e diz que o terrá, mentre viver||1550.2 D’un ome sei eu de mui bon logar / que filha sempre, u anda e aqui, / alg’a quen-quer||1550.17 por én dizen que nunca máis valra / ome que filha sempre e que non dá / [...]||1551.12 assi fiz en Badalhou / e outrossi en Toledo / quand’i filhastes corõa||1574.27 Non se vaia de Sevilha, / ca sera gran maravilha / quant’achar se o non filha, / ca assi fez[o] seu pai||1620.5 «Ja sobre min filhei o capelan, / e, poi-lo sobre min filhei, de pran / mal fazia se o non ajudasse»||1620.6 «Ja sobre min filhei o capelan, / e, poi-lo sobre min filhei, de pran / mal fazia se o non ajudasse»||1620.9 «Mui gran fiuza tenho, / pois que en vós filhastes o seu feito, / de dardes cima a todo seu preito»||1620.13 «Eu de tal logar venho / que, poi-lo capelan, per bõa fe, / sobre min filh’e seu feit’en min é, / ajuda-l’-ei, poi-lo sobre min tenho»||1620.19 Ca, poi-lo eu filhei / ja sobre min, verdade vos direi: / ... ||1620.21 ajuda-l’-ei, poi-lo sobre min filho||1640.1 Marinha Crespa, sabedes filhar / eno paaço sempr’un tal logar / en que an todos mui ben a pensar / de vós||1665.9 Endõado, ben poderá aver / Peixota quen a quisesse filhar, / ca non a vi a nulh’ome aparar||1666.3 Aos mouros que aqui son / Don Alvaro ren non lhis dá, / mais manda-lhis filhar raçon / da cachaça||1666.7 mais o mouro que mi crever / a cachaça non filhará||1666.17 mais, se a quiseren filhar, / direi-vos como lhi faran||1677.10 Marinha Mejouchi, sen nulha falha, / Pero d’Ambrõa en Çoco de Ven / filhou a cruz pera Jerusalen
Só en dúas ocasións aparece filhar como pronominal
1285.17 con gran pesar filhou-xi-me gran tristen||1443.21 [e] quen-quer veerá / que faço ben est’a que me filhei
2. 'prender, agarrar, apañar, apreixar (real ou figuradamente)'
11.31 mais non xi vo-l’a sentir á, / ca non quer’eu filhar o seu / nen lh’ar querrei leixar o meu||249.7 Pois que eu morrer, fillará / enton o soqueix’e dira: / ... ||371.29 – Juião, [de]pois que t’eu filhar / pelos cabelos e que t’arrastrar, / aque dez couces te porregerei||917.17 Vi a bubela a cerzeta filhar||962.17 Se a podess’eu filhar, / terria-m’én por ben-andante, / e nos braços a levar / na coma do rocin, deant’, ...||962.27 Se a podess’alongar / quatro legoas de Crecente / e nos braço-la filhar||1036.19 Ou ben filhade quanto vos el der / e fazede ben quanto x’el quiser||1347.11 filhou-me pela barriga, / começou a sofaldrar||1348.22 guarda-s’el-rei, come de bon saber, / que o non filhe luz en terra alhẽa||1382.19 e, demais, se cansar ou se caer / e i alguen chegar po-lo filhar, / jura que alçará voz a cantar, / que non á ja que dulte, mal pecado||1492.5 e filhó-o i pelo cabeçon / e feri-o mui mal d’un gran baston / que na outra mão destra tragia||1533.21 que lhi non dé ome [o] seu aver, / mais que lhi filhen todo quant’ouver||1547.21 le[i]xar velhas feas, e as fremosas / e mancebas filha-las por esposas||1574.17 Se el algur acha freiras / ou casadas ou solteiras, / filha-xas pelas carreiras||1625.9 Pera se lhi non poder perceber, / ja el tiinha prestes cabo sí / aquel espeto, que filhou log’i||1625.15 Mui ledo seend’, u cantara seus lais, / a sa lidiça pouco lhi durou, / e o espet’en sas mãos filhou||1625.21 E, en tal que lhi non podess’escapar / nen lhi podesse en salvo fogir, / filhou o espeto, en son d’esgremir
3. 'arrebatar, arrancar, tirar'
611.15 Non sei molher que se pague / de lh’outras o seu amigo / filhar||900.6 eu non podera máis viver / u vos foron d’aqui fillar / à força de vós, e levar||1008.19 Cofonda Deus a que filhar o meu / amig’, e min, se eu filhar o seu||1008.20 Cofonda Deus a que filhar o meu / amig’, e min, se eu filhar o seu||1051.1 A que mi a min meu amigo filhou / mui sen meu grad’e non me tev’en ren||1051.5 mal i sera quando lho eu filhar / mui sen seu grad’e non a preguntar||1338.13 ca, se filharades en cos / molher pera vós, tan igual / pera ela, que tanto val, / filha d’algo é pera vós||1385.5 que o mooredes, / ca vo-lo iran da pousada filhar||1422.14 vimos ao vosso mouro filhar / a vossa molher, e foi-a deitar / no vosso leit’;...||1504.3 Ja-u s’achou con torpes que fezeron / mui ben de vestir e logo lho deron, / e el baratou mui ben en filha-lo||1517.13 siquer tres filhos que fiz i / filha-os todos pera sí||1546.5 por en[de] mi mingua razon, / ca mi filhou Deus mia senhor, / a que filh’o demo maior / quantas cousas que suas son||1546.6 ca mi filhou Deus mia senhor, / a que filh’o demo maior / quantas cousas que suas son||1546.8 como lh’outra vez ja filhou / a cadeira u siia / o Filh’!||1546.10 E por que mi fil[h]ou / bõa senhor que avia?||1547.4 fezera-vos én pesar u diria, / pola mia senhor, que mi vós fil[h]astes, / que vissedes vós que mal baratastes||1547.22 Quantas queredes vós, tantas filhades, / e a mí nunca mi nen ũa dades||1550.10 [e] travan-lhi por algo que filhou / a seus amigos, e a todos pesou, / os que sabemos de que logar é||1621.7 e eu non ei erdade de meu padre, / e ũa pouca, que foi de mia madre, / filhou-mi-a e fez-mi ũa pobra no seo
4. 'aceptar, recibir'
492.13 O que filhou gran soldada / e nunca fez cavalgada / é por non ir a Graada / que faroneja?||874.6 se quiseren, por cambio do reino de Leon, /  filhen por én Navarra ou o reino d’Arangon||971.32 – Afonso Anes, filharei eu don, / é verdad’, e vós, ai cor de leon?||1024.20 E non se queixe, ca non lh’á mester, / e filhe o ben quando lho Deus der||1036.5 se lhi filhardes sas dõas ou al, / que diredes por lhi non fazer ben?||1036.8 Vós non seredes tan sen-conhocer, / se lhi filhardes nulha ren do seu, / que lhi non ajades ben a fazer||1036.11 se lhi filhardes nulha ren do seu, / [que diredes por lhi non fazer ben?]||1036.14 El punhará muit’e fara razon / de lhas filhardes quando vo-las der||1036.15 El punhará muit’e fara razon / de lhas filhardes quando vo-las der, / e vós ou lhas filharedes ou non||1036.17 se lhi filhardes quanto vos el der, / que [diredes por lhi non fazer ben?]||1036.21 ou non filhedes con sén nulha ren / nen lhi façades nunca nen un ben||1100.15 senon agora, nen vos filharia / doas, que sei que non son pera min||1100.17 senon agora, nen vos filharia / doas, que sei que non son pera min, / pero cuid’eu, se as filhass’assi, / que tal á no mundo a que pesaria||1116.16 Atal foi eu, ca ja filharia / que sol quisesse comigo falar, / [e quitar-m’-ia de lh’al demandar]||1250.5 e, se molher amar / filh’aquel ben que lhi Deus quiser dar / e leix’o máis e pass’o temp’assi||1411.17 pois deles todos tant’amor filhamos / en sa terra quanto vos eu direi||1514.31 – Pois, Lourenço, cala-t’e calar-m’-ei / e toda via tigo mi-o averei, / e do meu filha quanto chi m’eu der||1514.32 – Joan Garcia, non vos filharei / alg[o], e mui ben vos citolarei||1547.17 ca mi teedes mia senhora forçada / e nunca vos eu do vosso filhei nada, / des que fui nado, nen vós non mi-o destes||1570.34 – Joan Vaasquez, non dizedes ren, / ca todos se queixan delas por én / senon vós, que filhastes por én don||1586.21 se do embiigo avedes sabor, / contra o rabo vo-lo filharei
5. 'roubar, plaxiar'
483.14 E con dereito seer enforcado / deve Don Pedro porque foi filhar / a Coton, pois-lo ouve soterrado, / seus cantares||775.4 Fez meu amigo, amigas, seu cantar, / per boa fe, en mui boa razon / e sen enfinta, e fez-lhi bon son, / e ũa dona lho quiso filhar||1356.13 Fil[h]ou-lh’o manto caente / e talhou-lho en Benavente||1417.2 Maestre, todo-los vossos cantares / ja-que filhan sempre d’ũa razon / e outrossi ar filhan a mí son||1417.3 Maestre, todo-los vossos cantares / ja-que filhan sempre d’ũa razon / e outrossi ar filhan a mí son||1417.15 e ja ogan’i fezestes tenções / en razon d’un escarnho que filhastes, / e non [o] metestes ascondudo||1531.12 que manto d’outren non filhe per ren
6. 'cazar'
452.4 Mester avia Don Gil / ũu falconci[nh]o bornil / que non voasse / nemigalha nen filhass’...||452.7 ũu galguili[nh]o vil / que ũa lebor, de mil, / non [a] filhasse, / mais rabejasse e ladrass’, ...
7. 'realizar a actividade indicada polo CD'
1649.12 a jornada que d’aqui / vós oi queredes filhar / sera grande||1675.24 «Pois agüiro catades, / das aves vos ar conven a saber / vós que tan longa carreira filhades»
8. 'sufrir un determinado efecto indicado polo CD'
3.20 se por én sanha tal / filhou de mí e me sa mercee fal, / ai eu, cativo, e por que naci?||64.16 ca non éste cuita d’amor / ũa que ome fillar ven / se ome leixa sen seu ben / ou sen morte ou se faz mellor||132.32 ca, a meu cuidar, / non m’avera mort’a fillar||251.11 Por quanto eu dela vejo, / minha senhor me defende / que vaa u ela entende / que eu filho gran desejo||282.15 E non á no mundo filla de rei / a que d’atanto devess’a pesar / nen estraidade d’om’a fillar||725.15 Gran pesar lhi farei, non vistes maior, / porque non guardou min nen no meu amor / e en filhar sanha ouve gran sabor||763.14 Sej’eu morrendo con coita, / tamanha coita me filha||849.22 E filhará log’i, a meu cuidar, / afan e coita, que maior non vi||877.17 [E] de profaçar a gente sandia / non avedes por que vos embargar / nen por que filhardes en vós pesar, / ca o non dizen senon con perfia||905.22 E non xe vos filhe pesar / por vos eu mui de coraçon / amar||1018.14 Nen avera meu amigo poder / de nulha sanha filhar contra mí||1048.16 e, amigas, quand’el aqui veer, / desmesura fara quen lhi disser / qual mort’eu filhei des que o non vi||1177.2 d[e] m’ir pesar non se vos filhe d[e] min||1240.11 e ben assi andando / morrerá se vos del doo non filha||1240.12 – Si, filhará, ai amiga, ja-quando, / mais non tenhades vós por maravilha / d’andar por mí coitado [meu amigo]||1523.21 e est’afan todo por Deus filhou!
Nesta acepción tamén se atestan dous usos pronominais de filhar
703.7 Por Deus, filhe-xi-vos de min doo||930.7 E filhe-xi-vos doo / como m’atende soo / meu [amigo, no monte]
9. 'intentar'
Nesta acepción rexe a preposición de
544.5 Pero filhar-lh’-ia por galardon / de a veer||1281.1 J’agora meu amigo filharia / de mí o que el tiinha por pouco, / de falar migo||1281.5 e ja filharia, se m’eu quisesse, / de falar mig’, ...
10. 'enfrontarse, pelexar'
Rexe a preposición con (incluída en convosco)
461.15 e quen se convosco filhou sempre vós del guaanhastes

filhar dereito 'facer xustiza, castigar'
244.4 e, pois vos desto queixades de mí, / se én dereito queredes fillar, / aque-m’aqui eno vosso poder||1096.30 E non sei al per que s’Amor vingasse / nen per que nunca dereito filhasse / dos que se foron assi del quitando||1485.2 Ai Justiça, mal fazedes, que non / queredes ora dereito filhar / de Mor da Cana porque foi matar / Joan Airas, ca fez mui sen-razon
filhar orden 'tomar os hábitos relixiosos, profesar'. Cf. prender ordin
330.2 «Senhor, filhastes orden||330.4 Eu non vos negarei / de com’eu filhe[i] orden, assi Deus me perdon||330.8 «Sen[h]or fremosa, morrerei con pesar, / pois vós filhastes orden e vos an de gardar»||330.14 «Sen[h]or minha, tan gran pesar ei én, / porque filhastes orden, que morrerei por én»
O complemento pode estar sobreentendido (representado polo pronome)
330.5 fez-mi-a filhar mia madre, mais o que lhe farei?
filhar perfia 'obstinarse, teimar, insistir'
Ocasionalmente rexe a preposición en
978.3 Se vos prouguess’, Amor, ben me devia / cousimento contra vós a valer, / que mig’avedes fillada perfia / tal que non sei como possa viver / sen vós||1487.19 ca me non posso de dano guardar / deste corvo que vejo tan chegado / à nossa casa, pois filha perfia / e corvej’aqui sempr’o máis do dia||1569.31 – Ai Pedr’Amigo, pois vos ja venci / desta tençon que vosco cometi, / nunca ar migo filhedes perfia
1218.21 En mi tolher meu amigo filhou comigo perfia
fillar deferença 'tomar exemplo'
310.22 E deferença dev’end’a fillar / tod’ome que dona fremosa vir / de min

filhar-se + a + inf. (perífr. incoativa) 'comezar a, pórse a'
771.7 El chora muito e filha-s’a jurar / que é sandeu, e quer-me fazer fis / que por mí morr’, ...||926.11 e er filhei-me log’i a chorar / como omen desemparado d’Amor / e de vós||1147.9 Pois que s’agora foi d’aqui / o meu amig’e o non vi, / filharon-s’a chorar des i / estes olhos meus con pesar||1222.6 viu-me chorar e filhou-s’a chorar||1383.6 mais vas no citolon rascar, / des i ar filhas-t’a cantar||1513.3 des i ar filhas-te log’a trobar / e tees-t’ora ja por trobador

◆ IPr.: P1 filho, P2 filhas, P3 filha, P5 filhades, P6 filhan||IPt.: P1 filhei ~ fillei, P3 filhou, P4 filhamos, P5 filhastes, P6 filharon||IAp.: P5 filharades||IFt.: P1 filharei, P3 filhará ~ fillará||IPp.: P1 filharia, P3 filharia||SPr.: P1 filhe, P3 filhe, P5 filhedes, P6 filhen||SPt.: P1 filhass(e), P3 filhasse||SFt.: P1 filhar, P3 filhar ~ fillar, P5 filhardes||Imp.: P5 filhade||Inf.: P5 filhardes