m

Glosario

Voces do M
[últ. rev.: 20/10/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
mao1 ~ mal3, maa adx. 'mao, má'
Como acontece con outros adxectivos (vid. gran), o cualificativo mao, coa variante mal en posición proclítica por apócope da forma latina malum, presenta un abano moi amplo de matices, todos eles negativos (‘feo/a, molesto/a, difícil, desapracíbel, cativo/a, ignorante, enfermo/a, cruel etc.’)

11.29 se mi-o logo a tolher oer / mia vezinha e mi-o sussacar, / mao vezinho per-sera||212.2 A que vos fui, senhor, dizer por mí / que vos queria mao preço dar||212.5 que El i leixe mao prez aver / a quen mal preço vos quer apoer||371.6 e chamar-te rapaz / mui mao||458.9 mais vedes en que vi en el maos sinaes||458.14 Se con os cardeaes, con que faça seus conselhos, / posesse que guardasse nós de maos trebelhos, / fez[er]a gran mercee||477.6 Vi ũu coteife mao, val[a]di, / con seu porponto (nunca peior vi!)||484.10 en filhar adail que conhocia, / que estes passos maos ben sabia||485.20 E por én, Don Pedr’, e[n] Vila Real / en mao ponto vós tanto bevestes||779.4 en esto fazedes, / aquant’eu cuido, mui mao recado||876.11 a maos [e]scudeiros gage o Churruchão||916.3 Os meus olhos, ... / ..., / maos seran agora d’afazer / longi dela nas terras u eu for||1118.8 e el é rei acabado / e eu sõo mao rapaz||1344.31 sempre vaa / sa fazenda en ponto mao, / e el muito en ora maa||1363.1 Sela aleivosa, en mao dia te vi, / por teu cantar ja Rodrigo perdi||1364.3 Ao lançar do pao, / ena sela, / deu do cuu mao / e quebrou-lh’a sela||1385.14 e quero-m’ant’eu por vós pejurar / ca vós por mouro mao pelejedes||1393.19 cambou-lh’o olho que d’aqui levou / e disse-lhi que era de çafi, / destes maos contrafeitos d’El Poi||1414.6 que tanto dades que bon tempo faça / ben como mao nen como boança||1456.2 Un ricomaz, un ricomaz, / que de maos jantares faz!||1478.3 e aqui dura muit’o tempo mao, / e vós e[n] esto mentes non metedes||1482.11 mais dizen que ouve maos agoiros||1519.11 dizer quer’eu do mao mal / e ben da que mui bõa for||1529.2 que vistes mal doente / de mao mal, ond’ouver’a morrer, / eu pug’a mão en el, e caente / o achei muit’...||1552.6 ca lhas vej’eu trager, ben des antano, / ambas vestidas de mui mao pano||1585.9 E com’é traedor aqueste mundo / e mao a quen se del muito fia||1587.3 o que antano min non guareceu, / aquel que dizedes meestre mao||1619.8 Porque tragedes un vilão mao, / ladron, convosc’, o meirinho vos é / sanhud’e brav’, ...||1637.31 se non, perder-s’-á / esta casa per mao lavrador||1658.11 quen lhi sair de mandado / fara-lh’el mao trebelho||1660.13 se pan sobrepost’ouvesse e lhi chegass’ano mao, / tenho que xo venderia / quen seu parente vendia||1667.8 oimais, maos costumes, outro senhor catade||1669.15 e eu por én ja mi assanhando vou / de seu trebelho mao, que vezou, / con que me ven cada noit’espertar
2.13 E venha-lhe maa guaança / porque nós tan seguradas / andamos fazendo dança||383.11 ũu que maa morte prenda / e o demo cedo tome / quis-la chamar per seu nome||474.22 Non quer’eu donzela fea, / velha de ma[a] coor||487.30 E, pol’amor de Deus, estad’en paz / e leixade maa voz||783.24 leixe-os Deus maa morte prender!||1350.5 por se guardar de maa nomeada, / filhou-s’e poso Vela sobre sí||1360.7  Maa sela tragedes, / por que a non odedes?||1360.9  Maa sela levades, / por que a non atades?||1459.4 e, se vo-la eu outra vez ar der, / dé-mi Deus muita de maa ventura||1536.13 As sas minguas maas son de pagar, / mais quen lhas poderia ja cobrar?||1610.1 Chegou Paio de maas artes / con seu cerome de Chartes||1633.9 E prometeu-m’el ũa bõa capa, / ca non destas maas feitas de luito||1633.20 E prometeu-m’ũas armas enton, / non destas maas feitas de Leon||1645.20 nunca maa careza entrou i / mentr’o ricome na corte morou||1648.10 Eno mundo non sei eu trobador / de que s’ome máis devess’a temer / de x’el mui maas tres cobras fazer / ou quatro, a quen lhi maa barva for||1648.13 ca, des que vo-lh’el cae na razon, / maas tres cobras, ou quatr’, e o son, / de as fazer muit’é el sabedor||1658.25 E creede que en justiça / pod’i máis anda-la terra, / ca se non fara i guerra / nen mui maa cobiiça||1665.2 Eu en Toledo sempr’ouço dizer / que mui maa [vila] de pescad’é||1668.5 maa noite vos mando que lhi dedes, / pois que vos el mal dia faz aver||1668.11 maa noite lhi dade toda via, / pois que vos [el] mal dia faz aver

3.10 dereito faz se me mal talan ten / por tal sandice qual eu cometi||43.19 Ben me forçou ali mal sén / o dia’n que lhi eu foi dizer / ca ben mi faz Amor querer||69.20 ome seria eu de mal sén / se non punnass’en vos veer||71.15 E quen mi a mí por de mal sén, / mia sennor, por esto tever, / direi-ll’eu que faça por én||116.2 Cuidava-m’eu, quando non entendia / que mal sén era de vos ben querer, / senhor fremosa, que m’én partiria / atanto que o podess’entender||124.10 E, mia sennor, de saquel[la] / me foi a mí mui mal di’, ai!||132.9 E que mal consello fillei / aquel dia en que fillei / vós por sennor||166.27 Pero fui ome de mal sén / porque, d’u ela é, saí!||198.16 ca non soubera que lle ben queria / esta dona senon por meu mal sén||211.16 mais eu cuidei, / con mui mal sén que ouv’enton, / que podess’eu sofrer mui ben / as grandes coitas que levei / por ela eno coraço[n]||212.6 que El i leixe mao prez aver / a quen mal preço vos quer apoer||317.7 a que mal tempo eu sõo chegado!||681.4 Escontra mí cuidades i mal sén, / ca poder ei de m’assanhar assi||681.10 ides cuidar / mal sén||713.4 e mal sén foi, pois m’el tan gran ben quer, / que o tive sempr’en desden||713.9 e fez mal sé[n], nunca tan mal sén vi||819.4 – Ai amiga, que mal conselh’ess’é||924.21 pero que nunca del’al entendi / senon gran sanha, ... / e mal talante que contra mí ten||952.13 Mal sén é per-desasperar / ome de mui gran ben aver / de sa senhor||963.9 «Por Nostro Senhor, / quitade-vos, amigo, de mal sén / e non amedes quen vos non quer ben»||991.27 e mái-lo fez por se riir / deste mal mund’e escarnir||1032.2 Non vos sabedes, amigo, guardar / de vos saberen, por vosso mal sén, / como me vós sabedes muit’amar||1197.33 – Juião, tu deves entender / que o mal vilan non pode saber / de fazenda de bõa dona nada||1379.7 Po-lo guarir muito fostes de mal / sén!||1394.1 Fernand’Escalho leixei mal doente||1394.7 e non cuido que possa guarecer / dest’olho mao, tant’é mal doente||1395.11 e an-lh’as gentes por én desamor, / per bõa voz que perdeu con mal sén||1397.14 e faz-lhi mal jogo por ũa vez||1405.7 E muito vos oi eu oje mal son||1407.3 ca diz assi / que, pero foi mui mal doent’aqui, / que vos nunca quisestes trabalhar / de o veer||1414.16 E nunca oimos d’outr’ome falar / que non temesse mal tempo do mar||1416.5 ca nunca tan mal doent’ome achou||1448.29 ca leixou, con mal recado, / a Meestra tirar tanto / da tenda que, ja enquanto / viva, seera posfaçado||1494.1 Don Estevã[o], tan de mal talan / sodes que non podedes de peior||1494.11 mal serviço faz om’en vós, de pran||1495.12 e de que ficaredes / con mal escarnho se vos emprenhar / d’algun rapaz||1513.17 metes-me ja por de mal conhocer, / mais eu non quero tigo pelejar||1525.21 mais mande Santa Maria / que prenda i mal joguete / o d’Ambrõa, que a fode||1529.1 Nengue[n]-ni-min, que vistes mal doente / de mao mal, ond’ouver’a morrer, / eu pug’a mão en el||1529.15 Achei-o eu mal doente u jazia / desacordado todo con o mal / e non cuidava que guareceria||1533.4 os trobadores queremos poer / que se non faça tanto mal cantar||1553.9 Tantos son os pecados seus / e tan muito é de mal talan||1579.6 Non vos foi el de mal sén||1580.3 e nós teemos que vos é mal sén / per quant’ést’o que vos quero dizer: / ... ||1607.9 ca en Castela foi-a desonrar / muito mal ome que non entendeu / o que fazia||1642.6 ca ũu cavaleiro sei eu vilan / e torp[e] e brav’e mal barragan||1650.6 eu por aquesto ben vos jurarei / que tan mal torpe no mundo non sei / com’é o torpe mui desembargado||1650.19 mais o mal torpe eu vo-lo mostrarei||1652.20 de mal conhocer per-ést’i / quen tal ome por rico ten||1659.8 Mais, se vós sodes de mal sén, / de que lh’apoedes mal prez?||1659.9 Mais, se vós sodes de mal sén, / de que lh’apoedes mal prez?||1662.19 se de mal trobador enmentan i
Existen un contexto en que mal semella evolución da forma feminina latina malam, en posición proclítica, fronte ao resultado xeral maa
381.11 levar-m’-ia en bon dia, / ca non faria mal leva / d’outra

mal dia ~ mao dia 'en infausto día, fig. desgrazadamente'
13.17 mal dia non morri enton||56.27 ca saben que fui mal dia nado / porque vos vi e vos oi falar||72.12 e tan mal dia eu naci / porque vós fazedes por mí / cousa que vos non está ben||75.15 E, pois por ben que vos eu sei / querer me fazedes assi / viver, tan mal dia vos vi||133.20 Que farei eu, que mal dia naci?||172.21 mais cuid’en quanto mal min ven, / cativ’, e mal dia naci!||175.12 por én, cativo, mal dia naci||176.21 quand’eu, sennor, que mal dia fui nado, / non atendo de vós||179.7 e fui-s’ela sa via, / e fiquei eu, que mal dia naci!||189.1 Ai eu, que mal dia naci, / con tanto mal quanto me ven||193.8 e mal dia naci / por eu assi eno mundo viver||218.15 E por tod’esto mal dia naci||218.18 e vejo-me morrer, / e non a vej’, e mal dia naci||259.25 non me mostrara vosso parecer / nen vós, sen[n]or, que eu, mal dia nado, / por meu mal vi e destes ollos meus||262.20 Ai eu, cativ’, e mal dia naci, / pois ei de vós alongad’a viver!||266.8 E, mia sennor, mal dia eu naci / por tod’este mal que me por vós ven||267.20 mas tan mal dia ante non perdi / os ollos e quant’al no mund’avia||270.13 E mal dia eu enton non morri / quando esto dix’e quando vi os seus / ollos||271.6 [e] non mi á prol de queixar-m’end’assi, / mais mal dia eu dos meus ollos vi||276.14 e, se por est’é, mal dia naci||277.11 e coid’en como fui mal dia nado||283.1 Da mia sennor, que tan mal dia vi, / como Deus sabe (e máis non direi én / ora daquesto, ca me non conven)||326.22 Porque s’ela non quer doer / de min, mal dia foi nacer||361.13 e mal dia naci / porque vos fui dizer tan gran pesar||374.15 mais eu, que mal dia fui nado, / ouvi a levar aquesto da melhor / das que Deus fezo, ca non outro grado||399.9 Mais tan mal dia naci / se llo oj’eu ben non fiz entender||418.13 E mal dia naci, sennor, / pois que m’eu d’u vós sodes vou||483.7 E por én foi Coton mal dia nado, / pois Pero da Ponte erda seu trobar||591.21 e, se mort’é, mal dia eu fui nada!||785.20 E, se lho el per ventura quiser, / mal dia eu naci se o souber||871.6 mal dia foron meus olhos catar / a fremosura por que me matades!||910.15 O vosso mui bon parecer / viron en mal dia por sí, / e mal dia lhe-lo sofri||927.8 E, senhor, mal dia naceo / que[n] mesura muito aguardou / como eu guardei||981.17 Mal dia nad’eu que vos vi, / e vós bon dia nada!||997.13 E, meus amigos, mal dia naci / con tanta coita que sempr’eu levei||1055.22 E mal dia mi Deus deu conhocer / u vos eu vi tan fremoso catar||1256.19 por Deus que o melhoredes / de min, que mal dia naci / senhor, se vo-lo mereci!||1382.7 non mi creades se o non sacar / contra alguen, que foi mal dia nado||1532.14 e con tal ben qual eu enton, senhor, / ouvi de vós mal dia eu fui nado||1604.8 E, meus amigos, mal dia foi nado||1617.9 E mal dia non ensandeci||1621.21 e chorará quen mal dia foi [nado]||1639.17 e mal dia naceu por sí / quen vos viu e vos desejou!
124.7 Mao dia me levantei / que vos enton non vi fea!
olho mao 'maleficio, mal de ollo'
456.15 por ũa velha enviou / que o veesse escantar / d’olho mao e manejar||1394.2 Fernand’Escalho leixei mal doente / con olho mao tan coitad’assi / que non guarra||1394.5 ca lhi vi grand’olho mao aver / e non cuido que possa guarecer / dest’olho mao||1394.7 e non cuido que possa guarecer / dest’olho mao, tant’é mal doente||1394.9 Dormistes / con aquest’olho mao||1394.14 se guarirdes, maravilha sera, / dest’olho mao velho que teedes||1394.16 ca conhosc’eu mui ben que vós avedes / olho mao, mesto con cadarron||1394.21 por esto, sodes mao de guarir / dest’olho mao velho que avedes||1500.17 ben era d’ome do vosso logar / dess’olho mao de vos ar quebrar

aver mal grado 'ser castigado'. Cf. aver grado, aver bon grado
Pode rexer a preposición de (ou én)
2.1 O Maroot aja mal grado / porque nós aqui cantando / andamos tan segurado||2.5  Mal grad’aja, que cantamos / e que tan en paz dançamos||2.7 Mal grad’aja, pois canta[n]do / nós aqui danças fazemos||1023.6 e ora ja dizen-mi del que ven, / e mal grad’aja mia madre por én
608.3 ca tanto paresc’eu ben / que desto mal grad’ajades vós én / e Deus bon grado||984.22 e ora, mal que pes a mia sennor, / ben me fara, e mal grad’aja én
fazer mal sén 'proceder mal'
3.9 E, pois que m’eu de viver atrevi / sen na veer, en que fiz mui mal sén||55.9 que fiz [i] mal sén / porque vos ora falei én||72.15 E creo que fara mal sén / quen nunca gran fiuz’ouver / en mesura d’outra moller||85.12 e sobejo fazen mal sén||116.5 mais entend’ora que faç’i mal sén / de vos amar||117.1 Entend’eu ben, sennor, que faz mal sén / quen vai gran ben querer quen llo non quer||130.26 que lle fogi da terra con pavor / que ouve dela e fiz mui mal sén||156.24 Mais venho-vos por Deus rogar / que vos prenda doo por én / de mí, que faç’este mal sén||161.13 Pero sei-m’eu que me faço mal sén / de vos amar||201.16 non quer’eu ja provar de me partir / d’u fordes vós, ca faria mal sén||315.17 e dizedes de quanto vos servi / que fiz mal sén||318.19 pero entendo que faço mal sén / en desejar meu mal come meu ben||331.8 E todos dizen que fiz i mal sén, / ai mia senhor, de quanto comecei / de vos servir||361.3 se Deus me valla, fiz mal sén||391.15 E tenno que fazen mal sén / quantos d’amor coitados son / de querer sa morte||433.2 Ora poss’eu con verdade dizer, / sennor fremosa, que faço mal sén / en vos amar||433.18 e por aquesto podedes osmar / que mui mal sén faço de vos servir||601.19 e, pois fez mal sén, / d[er]eit’é que perça meu ben||713.1 Eu fiz mal sén qual nunca fez molher||713.9 e con essa coita se foi d’aqui, / e fez mal sé[n]||742.4 dizen que é[ste] mal / mias amigas e que faço mal sén||742.11 mais dizen logo que mal sén farei / mias amigas||905.2 I logo, senhor, que vos vi, / vi eu que fazia mal sén / d’ir osmar de vos querer ben||948.15 e por én / dizen-mi ora que faço i mal sén||978.7 Por esto faz mal sén quen s’en vós fia / com’eu||1046.3 e faz mal sén de mi faz[er] pesar||1075.16 mais eu, con gran lealdade / e por non fazer mal sén, / non ous’eu dizer por quen / [mi ven quanto mal mi ven]||1352.7 Rodrig’Airas vo-lo diss’e fez mal sén||1377.7 e tenho que fez i mal sén||1395.8-9 Non se guardou de foder, e mal sén / fez el que non poderia peor||1488.22 De me coitardes fazedes mal sén||1509.8 Ante lh’eu dixi que mal sén fazia, / que se non queria del aguardar||1606.16-17 e mal sén / faz se o ende quer quitar alguen||1672.9 E, pois ficastes prob’e sen aver, / non veedes ca fezestes mal sén?
seer maa barva 'enfrontarse a alguén, ser mao con alguén'
1648.11 Eno mundo non sei eu trobador / de que s’ome máis devess’a temer / de x’el mui maas tres cobras fazer, / ou quatro, a quen lhi maa barva for
teer mal coraçon 'odiar'
858.13 E vej’eu que mal coraçon me ten / Nostro Senhor, assi El me perdon

a mal loc. adv. mod. 'mal, negativamente'
1247.19 Vós non catades a ben nen a mal / nen do que nos pois daquest’averra||1632.20 e, máis que a ben, a mal lhe d’err’an / de ben nen mal dizer do jantar seu
a mal sén loc. adv. mod. 'desasisadamente'
911.1 Ora mi-o tenhan a mal sén, / ca non leixarei a trobar
en ora maa loc. adv. mod. 'con má sorte'
1344.32 sempre vaa / sa fazenda en ponto mao, / e el muito en ora maa
mal pecado ~ mao (meu) pecado loc. adv. mod. 'infelizmente'
30.11 Ca, mal pecad’, en tanto ten / ela meu mal como meu ben!||52.4 ca nunca de vós ei d’aver, / mal pecado, se coita non||56.20 e demais sabedes, mal pecado, / ca vos non ei ren do voss’a custar||63.15 ca, mal pecado, mia senhor, / ben per-sei eu ca ja assi é||130.3 e, mal pecado, / al me tolle de que me faz peor!||130.20 e, mal pecado, moir’oj’eu assi, / de mia sennor longe e desamparado||138.19 e, mal pecado, non moir’eu por én, / nen moiro porque seria meu ben||183.10 se non perder aqueste sén que ei, / mal pecado||188.5 e, mal pecad’, assi viv’eu / cuitad’...||189.8 E, mal pecado, viv’assi / coitado e sol non acho quen / se doia de min||199.21 ca por dizer-la, ... / non mi porran consello, mal pecado!||200.20 ca eu non lla direi, / mal pecado, nen amigo non ei / que lla nunca por min queira dizer||207.25 Mais, mal pecado, non ei én poder / e non lhi poss’outra guerra fazer||770.9 [e] non ven, mal pecado||787.20 E, amiga, quen alguen sab’amar, / mal pecado, sempr’end’á o pesar||869.21 que sempre cuid’en como poderei / vosso ben aver, que non averei, / mal pecado, enquant’eu vivo for||979.25 nen eu non perderei afan, / mal pecado, nulla sazon||1096.12 e, polos outros, que [ja] o leixaron, / quer matar min por esto, mal pecado||1312.12 E tan gran coita d’amor ei migo / que o non sabe Deus, mal pecado||1362.5 non and’encavalgado / nen trag’el selegon / nen sela, mal pecado||1382.21 jura que alçará voz a cantar, / que non á ja que dulte, mal pecado||1390.14 e o filho ficou, / pois que seu padre peeu, mal pecado||1560.13 O que seu, mal pecado, / foi é desbaratado||1603.4 mais a min vai moi peor, mal pecado, / con Sancha Diaz, que sempre quix ben||1604.7 Eu non lhi dou ren / nen poss’aver que lhi dé, mal pecado||1605.7 e esta dona puta é ja-quanto, / por que [e]u moir’, amigos, mal pecado||1621.18 non m’er temen sobr’ele, mal pecado

22.10 ca en tal ora nado / foi que, mao pecado, / amo-a endoado, / e nunca end’ouvi al||37.9 Nen á, per quant’eu atenda, / conselho, mao pecado||41.10 e vej’ora ca por meu mal me vio, / mao pecado, ca non foi por al||73.3 E non atend’eu, mao pecado, / de nunca i máis de consell’aver||74.4 ca esta cuita, mao pecado, / tal me ten ja que non ei eu sén / de me temer de neun mal||174.2 mais, mao pecado, / non ei amigos||176.14 ca non temera vós despois nen quen / ei a temer por vós, mao pecado!||374.10 ca, mao pecado, / sempre eu ouve por amar desamor||530.16 e con tod’esto sei, mao pecado, / que mi queredes peior d’outra ren||1532.4 e vós cuidades que ei de vós ben, / que eu non ei de vós, mao pecado
59.8 E, mao meu pec[a]do, non / foi nunca soo én pensar / que s’ela quisesse pagar / de saber eu qual ben Amor / a[o] seu preso faz prender||259.15 ca non é en min, mao meu pecado, / nen quer Amor que m’én possa quitar||983.3 ca ‘ssi quer Deus, e, mao meu pecado, / ai eu!, / demais, se me non val Santa Maria, / d’aver coita muito tenn’eu guisado
mao seu grado loc. adv. mod. 'a seu pesar, contra a súa vontade'
782.13 non fogia mui coitado, / mais ele, mao seu grado, / aca verra
sen mal engano loc. adv. mod. 'sen má fe, abofé, sinceramente'
1525.12 mais, par fe, sen mal engano, / non terria por guisada / cousa, se el-rei quisesse, / de molher cono nen nada / vender se o non ouvesse

(en) mal dia por + pron. pers. 'para a miña / súa desgraza'
178.8 Mais, amigos, mal dia fui por mí||270.16 e esto dixi en mal dia por min||927.2 A vos[s]a mesura, senhor, / aguardei mal dia por min
910.14 O vosso mui bon parecer / viron en mal dia por sí||1210.3 e el viu mí en mal dia por
por + pos. + mal dia 'pola miña / súa desgraza'
4.4 e que por meu mal dia vi||172.28 pero non querria por én / morrer se coidasse aver ben / da que por meu mal dia vi||179.11 se soubesse que veer poderia / ela, que eu por meu mal dia vi||179.24 E por qualquer destas me quitaria / de mui gran coita que sofr’e sofri / por ela, que eu vi por meu mal dia||1210.2 Madr’e senhor, leixade-m’ir veer / aquel que eu por meu mal dia vi
1252.28 e quant’ala tarda / é por seu mal dia
seer mao de + inf. 'ser dificultoso ou custoso para + inf.'
1375.29 E tod’aquesto é mao de fazer / a quen os sol fazer desiguados||1394.20 por esto, sodes mao de guarir / dest’olho mao velho que avedes