p

Glosario

Voces do P
[últ. rev.: 20/06/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
poer ~ põer v.
1. v. tr. 'pór (nun lugar ou estado), situar, colocar (real ou metaforicamente)'
Nesta acepción pode rexer a preposición a

371.4 e quer[r]ei-te na primeira razon / ũa punhada mui grande poer / eno rostr[o]||459.1 Don Rodrigo, moordomo, que ben pôs el-rei à mesa||484.21 ben que podera fazer por ficar, / feze-o poer alen Talaveira||626.25 oimais poss’eu con razon Deus loar / porque me pôs en tal cobro que ei / por sen[h]or a melhor de quantas sei||1195.22 e faz-m’outra de grand’algo que ten / e pon-me demais i o seu amor||1218.18 Pois eu e mia voontade de o non veer son ben fis, / que porrei, par caridade, ant’el?||1329.21 que o poedes tod’o voss’à vista||1343.8 Pero que é cousa certa / que el-rei pôs tal defesa / ond’a bon juiz non pesa||1348.5 nen an medo de lhis poer boçon / e riir-s’-an muit’Endur[r]a e Darra||1350.6 por se guardar de maa nomeada, / filhou-s’e poso Vela sobre sí||1412.25 porque o chamei, / pôs-mi o gran can enriçado, / que nunc’a [morder] fez fin||1435.5 cata capelo / que ponhas sobr’elo, / ca mui mester ch’á||1458.2 – Maria Genta, Maria Genta, da saia cintada, / u masestes esta noite ou quen pôs cevada?||1508.17 siquer poedes, cada logar, / vossa maeta e quanto tragedes||1509.5 deitou na casa sigo un peon, / e sa maeta e quanto tragia / pôs cabo de sí||1543.14 ei-os d’aver mentr’eu viver, ou pon- / -mi-os à mia mort’, ou a que os vou pedir?||1598.10 Mais desta seerei eu escarmentado / de nunca foder ja outra tal molher / se m’ant’algo na mão non poser||1620.24 «Non queirades seu dano / do capelan, nen perça ren per mingua / en sa ajuda, e poede lingua»||1638.4 e un deles mi pôs mui grand’espanto
1663.16 E quen d’aver ouver sabor / non ponha sa filh’a tecer
Rara vez aparece poer como verbo pronominal, sempre con esta acepción
1489.14 chapel de ferro, que xi lhi mui mal pon||1496.21 qual xa Don Gomez consinaria, / con atal viss’el a casa arder / e lhi leixasse Deus morte prender / sen confisson, ca pois s’ar porria||1496.24 e, con bon corvo, foss’el pois caer / eno infern’e ficass’en poder / do diaboo, ca pois s’ar porria
989.14 por én xo quis Nostro Senhor / põer consigo par a par!||1074.11 com’ousastes tal cousa cometer / qual cometestes en vosso trobar, / que vossa coita quisestes põer / con a minha
2. v. tr. 'colocar como adorno, enfeitar, adornar'
1612.6 quen a meu cuu concela posesse, / de parescer ben vencer-vos-ia||1612.11 e, con tod’esto, non vos vej’eu ren, / pero poedes branc’e vermelho||1612.13 mais, sol que s’o meu cuu de sí pague / e poser ũu pouco d’alvaiade, / reveer-s’-á convosco no espelho||1612.19 quen ao meu cuu posesse orelhas / e lhi ben tingesse as sobrancelhas, / de parescer non vos devera nada||1613.3 e lhi revol e concela posestes, / que donzela de parescer vencesse||1613.7 e tod’esto, amigo, soubestes perder / polos narizes, que lhi non posestes
1613.5 e lhi revol e concela posestes, / ..., / e sobrancelhas lhi fostes põer||1613.8 E, Don Pedro, põede-lh’os narizes, / ca vos conselh’eu o melhor que poss[o]||1613.15 E, Don Pedro, os beiços lh’er põede / a esse cuu, que é tan ben barvado
3. v. tr. 'conceder, dar, atribuír'
377.2 Sempre vos eu d’outra ren máis amei / por quanto ben Deus en vós pôs, sen[h]or||377.8 Por quanto ben, por vos eu non mentir, / Deus en vós pôs vos am’eu máis que al||497.12 e, pois que al / de mal nunca Deus en vós quis poer, / por Deus, senhor, non querades fazer / en min agora que vos esté mal||505.6 ven-mi gran mal de vós, ai mia senhor, / en que nunca pôs mal Nostro Senhor!||505.19 ca non pôs en vós mal Nostro Senhor / senon quant’a min fazedes, senhor!||525.6  ... us non /  pôs mal, de quantos eno mundo son||525.20 ca, par Deus, semelha mui sen razon / d’aver eu mal d’u o Deus non pôs, non||536.2 Senhor fremosa, por qual vos Deus fez / e por quanto ben en vós quis poer||537.15 ca en mia senhor nunca Deus pôs mal||537.16 mais pôs i prez e beldad’e loor / e falar mui ben e riir melhor / que outra molher||566.13 ja / que en vós pôs quanto ben no mund’á||626.27 porque me pôs en tal cobro que ei / por sen[h]or a melhor de quantas sei, / en que pôs tanto ben que non á par
377.13 Por quanto ben Deus en vós foi põer / vos am’eu máis de quantas cousas son / oje no mund’...
4. v. tr. 'acordar, decidir, estabelecer'
Nesta acepción rexe ocasionalmente a preposición de

212.4 A que vos fui, senhor, dizer por mí / que vos queria mao preço dar, / do que eu quer’agora a Deus rogar, / ponh’eu dela e de mí outrossi: / ...||336.3 Vej’eu as gentes andar revolvendo / e mudando aginha os corações / do que poen antre sí, ai varões!||458.14 Se con os cardeaes, ... / posesse que guardasse nós de maos trebelhos, / fez[er]a gran mercee||574.3 pero, amiga, pôs migo / ben aqui, u m’ora sejo, / que logo m’enviaria / mandad’ou s’ar tornaria||581.5 mais tod’aquest’, amiga, ela quer / porque nunca con el pôde poer / que o podesse por amig’aver||585.8 Se sabedes novas do meu amigo, / aquel que mentiu do que pôs con migo?||682.2 Vistes, madre, quando meu amigo / pôs que verria falar comigo||770.2 Chus mi tarda, mias donas, meu amigo, / que el migo posera||770.8 Quand’el ouv’a fazer a romaria / pôs-m’un dia talhado / que [o] visse||770.15 e pôs-mi praz’e quando||856.1 Senhor, con migo non posso eu poer / nen con este cativo coraçon / que vos non aja milhor a querer / de quantas cousas eno mundo son||936.6 nen quis Deus nen mia ventura / que foss’el aqui o dia / que pôs migo quando s’ia||939.4 e, quando se foi, posera migo / que se veesse logo a seu grado||961.7 mais non lhi posso fazer ũa ren / quando mi diz que lhi non quera ben, / ca o non posso comigo poer||961.19 mais ponha ela consigo ũa ren: / ... ||1133.2 A Santa Maria fiz ir meu amigo / e non lh’atendi o que pôs comigo||1335.16 Ala guarde toda prol en seu seo / Alvar Rodrig[u]iz, que pôs en tirar / daqueste mouro, que non quis guardar / de seu foder||1476.5 se vos mentir do que vosco poser, / seja de vós e de nós como quer||1533.3 os trobadores queremos poer / que se non faça tanto mal cantar
665.3 Posestes de falar migo, / fui eu e vós non veestes||961.8 ca, se eu migo podesse poer, / ..., de a non amar, / ela non avia que mi rogar||961.21 de nunca ja máis mi parecer ben, / porrei mig’eu de lhi ben non querer
964.11 mais esto migo non pode[n] põer, / que trob’e cant’e cuido sempr’en ben||1097.15 se, meus amigos, podess’én põer / que fosse seu, sei ja mui ben per min / que non averia coita d’amor / [se esta dona fosse mia senhor]||1234.20 – Coidades vós, madre, que é tan sage / que podess’el con mig’esso põer?
5. v. tr. 'determinar, estabelecer, considerar, afirmar'
Nesta acepción rexe ocasionalmente a preposición por

1505.10 Ponho que fez aleiv’e traiçon / e cousa ja per que dev’a morrer||1533.11 polo vilão, que vilão é, / pon ora assi en seu degred’el-rei / que se non chame fidalgo per ren
1336.10 per sa conta, que ven poer por certa / en tal razon, ... / certa resposta deve a levar / de vós, senhor||1658.3 Os de Burgos son coitados, / que perderon Pedr’Agudo, / de quen porran por cornudo
1554.16 Non na perderá se ouver vogado, / pois el pode per enquisas põer / como lha viron criar e trager / en cas sa madr[e], u foi el criado
6. v. tr. 'formular, estabelecer (un recurso xudicial)'
1321.5 «Se mi-a poserdes, tal vo-la porrei / que a sençades ben atá o cuu»||1321.5 «Se mi-a poserdes, tal vo-la porrei / que a sençades ben atá o cuu»||1321.8 «Eiceiçon tenh’eu ja / tal que vos ponha, que vos custará / máis que quanto val aqueste meu muu»||1321.11 se mi-a poserdes, porrei-vo-la tal / que a sençades [ben] atá o cuu||1321.11 «Poi-lo non tenh’en al, / se mi-a poserdes, porrei-vo-la tal / que a sençades [ben] atá o cuu»||1321.17 «Coraçon de judeu, / se mi-a poserdes, tal vos porrei eu / que a sençades ben atá o cuu»||1321.17 «Coraçon de judeu, / se mi-a poserdes, tal vos porrei eu / que a sençades ben atá o cuu»
1321.2 Un cavaleiro me diss’en baldon / que me queria põer eiceiçon / mui agravada, come ome cruu||1321.13 «Tal eiceiçon vos tenh’eu de põer / (diss’el a min) per que do voss’aver / vos custe tanto que fiquedes nuu»
7. v. tr. 'nomear, designar'
1019.24 e non ponhades i outro juiz
1322.18 terrá por razon (esto sei eu ben) / de põer i outro juiz melhor

poer a mão 'tocar coa man, apalpar'
Rexe a preposición en
482.1 Fui eu poer a mão noutro di- / -a a ũa soldadeira no con’, / e disse-m’ela||1529.3 eu pug’a mão en el, e caente / o achei muit’e mandei-lhi fazer / mui boa cama
poer amor 'amigar'
700.3 ca pug’antre mia madr’amor / e antr’o meu amigo, / e por aquest’ando leda
poer conselho ~ põer conselho 'aconsellar, socorrer, auxiliar, asistir'
Esta expresión poer conselho pode ter antecipado o substantivo

52.7 que non sei eu est’en sazon / de por én conselh’i poer?||67.4-5 Nostro Sennor lle ponna i / consello, se a El prouguer, / atal per que lla tolla én||199.21 ca por dizer-la, si Deus me perdon, / non mi porran consello, mal pecado!||219.20 ca Deus de tal coraçon é / que, ... / ..., / que logo ll’i consello pon||290.13-14 ca eu non quero mia coita dizer / a quen sei ben ca non mi á de poer / consello máis do que m’eu i porrei||598.25-26 e Deus ponha i / conselh’, amigo, a vós e a min
290.14 ca eu non quero mia coita dizer / a quen sei ben ca non mi á de poer / consello máis do que m’eu i porrei||290. E o consello ja o eu fillei, / que eu i porrei, ca ‘ssi me conven
199.16 E faço-m’eu delas maravillado, / pois m’i non an consello de põer||538.16 Mais Deus, que de tod’é senhor, / me queira põer conselh’i
poer conta 'ordenar, decretar'
1537.1 Pôs conta el-rei en todas sas fronteiras / que nen en vilas nen en carreiras / que non cómian galinhas na guerra
poer culpa ~ põer culpa 'culpar, acusar'
341.2-3 Per boa fe, non saben nulha ren / das mias coitas os que me van poer / culpa de m’eu mui cativo fazer / en meus cantares||384.24 a min én culpa non deven poer||1092.32 E non mi ponhan culpa des aqui / de seer sandeu||1578.7-8 [E] por que lh’ides poer / culpa [de] non [no] teer?
53.9 E por esto, fremosa mia senhor, / non me devedes vós culp’a põer||70.23 E, se vos digo pesar, mia sennor, / non me devedes én culp’a põer||152.9 Tod’ome que souber meu coraçon / nulla culpa non me dev’a põer||269.24 non lle poden, se torto non ouver, / Deus n[e]n ar as gentes culpa põer||526.14 e por én vós, a que Deus non fez par, / non me devedes i culp’a põer||668.13 Non mi devedes vós culp’a põer, / amigo, ca vos non ousei veer
poer en + (art.) + (pos.) + coraçon ~ põer en (art.) coraçon 'pensar, decidir'
Estas expresións verbais poden rexer, segundo os casos, as preposicións de ou en

639.14 pois d’eu ben servir ũa dona tal / por lhi pedir ben que tan muito val / sol non no dev’en coraçon poer
302.7 Quant’eu puge no coraçon / me fez ela desacordar||552.1-2 pois no coraçon / nunca posestes de mi fazer ben / nen mi dar grado do mal que mi ven / por vós||589.10 ou no coraçon como o porra||589.16 nen sol non o porra no coraçon||631.4 e pux no coraçon / que fale vosco
678.1 Por fazer romaria pug’en meu coraçon / a Santiag’un dia, por fazer oraçon
631.10 e por todo este ben que vos El fez / ouv’a poer eno coraçon meu / que fale vosco||631.16 ouve eu no meu coraçon a poer / que fale vosco||697.7-8 No meu coraçon / ei oj’eu posto, ... / que o veja e que lhi faça ben||855.9 pero ben sabe Deus, que pod’e val, / que sempr’eu pugi no meu coraçon / en vos servir||1007.21 eu post’avia no meu coraçon / de nunca ja máis neũu ben fazer

639.20 que, per servir, quantos no mundo son / non deven sol põer en coraçon / que pedir possa en tal ben caber
601.8 e foi pecado seu / de sol põer no coraçon, / madre, passar mia defenson
põer en gran conta ~ põer en gran cunta 'atribuír importancia'
1679.6 e leixa-vos en gran conta põer
1679.7 E, pois xe vos en tan gran cunta pon, / ..., colher non conven / contra quen sabe ond’ést’e onde non / é seu ba[r]nage e todo seu poder
poer femença 'considerar, prestar atención'
1328.1 Donzela, quen quer que poser femença / en qual vós sodes e de que logar / e no parecer que vos Deus quis dar
põer mentira 'mentir, dicir falsidades sobre alguén'
1043.9 Alguen sabe que mi queredes ben / e pesa-lh’end’e non pod’al fazer, / senon que mi quer mentira põer
põer mui bon grado 'agradecer moito'
422.15 enquant’eu vosso for / e vos de min non quiserdes doer / e da gran coita, de que sofredor / foi, e do mal, muit’á, sen meu prazer, / a vós dev’én mui bon grad’a põer
poer nome 'nomear, chamar'
115.20 e porrei-lh’eu nome jograr «Sison», / e con tal nome guarra per u quer||1352.2 Jograr Saco, non tenh’eu que fez razon / quen vos pôs nome jograr e vos deu don
poer no pao ~ põer en un pao 'enforcar'
1344.25 Que mi á de poer no pao, / esto diz que viu na paa||1660.12 Quen seu parente vendia, / po-lo poeren no pao
1619.11 e cuid’eu, a la fe, / que vo-lo mande põer en un pao
poer + det. + olhos 'mirar, ollar'
Rexe a preposición en
857.13-14 e, por est’, é milhor de m’ir, par Deus, / u eu non possa poer estes meus / olhos nos vossos
588.2 O voss’amigo tan de coraçon / pon ele en vós seus olhos e tan ben||588.7 E quen ben vir com’el seus olhos pon / en vós, amiga, quand’ante vós ven||603.13 El pôs os seus olhos nos meus enton, / quando vistes que xi vos espediu||604.3-4 e non pon con tod’esto en mí os seus / olhos mia madr’, amig’;...
poer o seu coraçon 'pensar, coidar'
Rexe a preposición en
812.24-25 e faz gran traicion / o que ben á se o seu coraçon / en al pon nunca senon en guardar / sempr’aquel ben
poer par 'comparar'
534.21 non fez tal, nen é pensado / d’omen que lhi par posesse
poer preito 'estabelecer un pacto, tomar unha decisión, combinar'
336.6 a quen poser preito mentir-lho-ei, / e as[s]i irei melhor guarecendo||700.18 e venho-mi-vos én loar, / ca pugi ja assi o preito / e por aquest’ando leda||827.4 mais preit’é ja que non porra migo
poer recado 'remediar, tomar as medidas necesarias'
561.10 El mi ponha i recado

◆ IPr.: P1 ponho, P3 pon, P5 poedes, P6 poen||IPt.: P1 puge ~ pugi ~ pux, P3 pôs ~ poso, P5 posestes||IAp.: P3 posera||IFt.: P1 porrei, P3 porra, P6 porran||IPp.: P3 porria||SPr.: P1 ponha, P2 ponhas, P3 ponha ~ ponna, P5 ponhades, P6 ponhan||SPt.: P3 posesse||SFt.: P1 poser, P3 poser, P5 poserdes||Imp.: P2 pon, P5 poede ~ põede||Inf.: P6 poeren