a

Glosario

Voces do A
[últ. rev.: 23/03/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
achar v.
1. v. tr. e intr. 'achar, encontrar'
Nesta acepción pode rexer a preposición de
6.19 E quen ben quiser trastornar / per todo o mund’e ferir / mui festinho xi-a pod’achar||6.24 per como a eu dessinei / acha-la-an||20.4 irdes-vos vós e ficar eu aqui, / u nunca máis acharei outra ren / de que eu possa gasalhad’aver||45.16 que me non poss’achar / nen un conselho bõo que filhar||46.17 que sol non vos ousei dizer / o por que eu fora ali / u vos achei||48.14 tan muito me despaguei / dela, poi-la cinta achei||82.7 e non me sei consell’achar||82.8 nen acharei, erg’en cuidar, / consell’enquant’eu vivo for||83.21 e os que esto van fazer / Deu-los leix’ende mal achar||90.5 e, pois consello non achei / e en vosso poder fiquei, / non vos pes ja de vos amar||103.7 En nen ũa terra non poss’eu achar / sabor sen vós senon u vou cuidando / en vós||108.36 E cuidarei / e pensarei / quant’aguardei / o ben que nunca pud’achar||108.42 Pesar / d’achar / logar / provar / quer’eu||139.10 que non acho quen / me dé consello nen vós non mi-o dades||189.9 E, mal pecado, viv’assi / coitado e sol non acho quen / se doia de min||194.10 pero que m’eu muitas terras andei, / nunca i tan fremosa dona achei / come vós||194.15 ca nunca eu no mundo pud’achar, / ..., / dona que me fezess’escaecer / vós||195.1 Ai eu, coitado, e quand’acharei quen / me dé consello como possa ir / a un logar u eu querria ir?||195.4 E non posso nen ar poss’achar quen / me dé consello como possa ir / vee-la dona que por meu mal vi||220.8 que me non sei consell’achar / con tan gran coita de sofrer||358.7 pero me vej’en maior coit’andar / ca outra coita que oj’om’achasse!||368.17 e acho ja razon / como a veja sen med’e con sén||407.15 Mas como pod’achar bõa razon / ome coitado que perdeu o sén / com’eu perdi?||423.22 pois non poss’achar / que[n] me ll’ampare||452.12 que lhi mejasse / quando lebor i achass’, ...||453.1 Achei Sanch[a] An[e]s encavalgada / e dix’eu por ela cousa guisada||468.18 E, se m’eu quisesse seer viltada, / ben acharia quen xe me viltasse||476.18 ca non podedes outros taes achar / que vos non conhoscan quen sodes nen qual||491.1 Ao daian de Calez eu achei / livros que lhi levavan da Beger||491.26 se molher acha que o demo ten, / assi a fode per arte e per sén||491.31 se acha molher que aja [o] mal / deste fogo que de San Marçal é||493.19 e foi-[a] achar come costa juso||496.9 Ca sei mui ben que nunca poss’achar / nen ũa cousa ond’aja sabor / senon da morte||498.14 ben sei / que en Deus nunca pod’achar perdon||526.6 se Deus me leixe de vós ben achar||650.10 ca poss’eu ren no mund’achar / que a mí tolha [desejo / de vós u vos eu non vejo]||660.14 E foi-las aguardar / e non o pud’achar||660.19 E non o achei i, / que [eu] por meu mal vi||686.19 E, pois vos eu tornar qual vos achei, / pesar-mi-á én||704.8 A la font[e] e paguei-m’eu deles, / alo achei, madr’, o senhor deles||710.16 que terra foi a que achou / u el sen min tanto morou||753.9 non por mia alma, mais po-lo achar||765.5 de parecer venceu quantas achou / ũa moça que x’agora chegou||788.15 e Deu-la leixe desto mal achar / e a min nunca mi mostre prazer||849.4 ca mi acharei eu quen mi faça assi||849.10 que veja ela ca poss’eu achar / quen sérvia||865.26 ca, se verdade quiserdes achar, / outro caminho conven a buscar||876.4 eu indo-mi aguisando por ir con el mia via / achei ũa companha assaz brava e crua||878.1 Per como achamos na Santa ‘Scritura, / o Antecristo ora seera na terra||889.26 Pois en cuidar tan gran sabor ach’eu, / ren non daria||897.7 por que me non vou algur esterrar / se poderia mellor mund’achar?||927.10 e sempre achou / desmesura, que me tolheu||949.8 eu muitas vezes provei / se acharia de tal parecer / algũa dona, senhor, u andei||969.27 ca os que aqui chegaren, / pois que vos aqui acharen, / ben diran que máis ouv’i||978.21 mais acho-vos comigo toda via / cada u vou por me vos asconder||989.16 E quant’ome en el máis falar / tant’achará melhor razon||1072.9 A que vi máis fremoso parecer / de quantas eno mundo pud’achar||1090.5 se Deus mi valha, non poss’eu achar / quen vosso ben todo possa dizer||1090.11 pero non poss’achar / quen vosso ben todo possa dizer||1090.17 e con tod’esto non poss’eu achar / quen vosso ben todo possa dizer||1096.19 e prazer-m’-ia se Amor achasse, / depos mia morte, quen con el ficasse / com’eu fiquei muit’á||1098.20 ca sei que non é tan forços’Amor / que me mate se m’achar con senhor||1114.1 Eu, mui coitado, non acho razon / per que possa ir u é mia senhor||1114.7 E non ach’eu razon||1114.13 Por esto non poss’eu razon achar / como a veja||1115.18 Ca, se veer logo, tardi sera / e por esto nunc’a ced’acharei||1255.18 a min vos tornade por én / se achardes quen vos diga / senon assi com’eu digo||1292.17 Rog’eu Santa Cecilia e Nostro Senhor / que ach’oj’eu i, madr’, o meu traedor||1304.8 Gran sabor averia [e]no meu coraçon / d’ir a Santa Maria se i achass’enton, / irmana, [o meu amigo]||1312.4 e pero mui longe de vós vivi, / nunca aqueste verv’antig’achei||1312.9 nunca pude este verv’antig’achar||1312.14 pero que vivo muit’alongado / de vós, non acho este verv’antigo||1342.9 Outras planetas de bõa ventura / achou per vezes en seu calandairo||1344.12 per que m’eu del non defendo / nen acho quen me defenda||1347.15 E tal sangrador achedes, / amiga, se vos sangrades||1351.3 Mentia, / ca Joan Joanes o acharon / e tomaron-lhi quanto tragia||1362.2 Ora tenho guisado / de m’achar o zevron||1363.7 perdi Rodrig’e non o poss’achar||1375.13 en que lhis achan os filhos sabor / e os mancebos, que teen soldados||1375.21 pera atambores ar dizen que non / achan no mund’outros sões melhores||1385.17 e juran que, se vos achan assi / mour’ascondudo com’est’ascondedes / se o quiserdes un pouc’emparar, / ca vo-lo iran so o manto cortar||1389.3 ca un ricom’achei eu mentireiro, / indo de Valedolide pera Toledo||1389.5 achei sas mentiras, entrant’a Olmedo||1393.6 e pero nunca achou castoador / que lh’o olho soubess’encastoar||1393.8 E pero mui boo maestr’achou i / qual no mund’outro non pôd’én saber / de castoar pedras||1393.21 e meteu-lh’[i] un grand’olho de boi, / aquel maior que el no mund’achou||1399.4 ca prougu’a Deus, e o juiz achei||1399.9 se non achass’o juiz, que faria?||1399.11 mais prougu’a Deus que o juiz achei||1399.15 Se o juiz non achasse, ben sei, / como alberguei non albergaria, / ca eu errei e ja m’escorecia||1399.18 mais o juiz me guario, que achei||1411.3 se non fosse que quis Deus que achamos / infanções quaes vos eu direi||1412.16 Non vistes peior parado / albergue do que achei / enton quand’a ele cheguei||1416.5 ca nunca tan mal doent’ome achou / nen tan perdudo||1419.3 porque achei / boa razon pera trobar||1426.18 que nunca eu achei [molher] tan grave / come Maria (...) / do Grav||1426.20 e nunca pois molher achei / que a mí fosse de foder tan grave||1442.30 – Rodrig’Ianes, u meu cantar for, / non ach[ar]á rei nen emperador / que o non colha mui ben, eu o sei||1466.3 ca non achei razon / por que vos dela podesse trobar||1467.15 Se máis senhores achara / ca os tres que o compraron, / os seis meses non passaron / que [e]l con máis non ficara||1473.26 E o mouro log’a carta notou / sobr’ela e sobre quanto lh’achou||1475.21 e ach’aqui o corno de Roldan||1489.30 e no escud’ataes lh’acharán||1489.37 acha-los-edes, [e] escarmentarán||1489.50 E achou Belpelho estand’en ũa eira||1492.26 ca me non poss’un dia del partir / de mi dar golpe, de que morreria, / d’un gran pao que achou non sei u||1502.25 conselho-vos que tragades molher / destas d’aqui se peior non veer, / a que achardes i máis de mercado||1505.13 dizede vós, se a terra leixar / que me non achen i a justiçar, / se poderá en mí justiça fazer||1513.23 – Joan Garcia, no vosso trobar / acharedes muito que correger||1514.22 – Joan Garcia, tal paga achará / en vós o jograr quand’a vós veer||1527.11 mais, pois que vos achou, / por Deus, mandad’agora vós por én||1529.4 e caente / o achei muit’e mandei-lhi fazer / mui boa cama||1529.15 Achei-o eu mal doente u jazia / desacordado todo con o mal||1530.3 Esta ama, cuj’é Joan Coelho, / ..., / cada u for, achará bon conselho||1530.22 Non acharedes en toda Castela, / ..., / melhor ventrulho nen melhor morcela / do que a ama con sa mão faz||1536.1 Tantas minguas achan a Don Foan / que ja lhas nunca cobrar poderán||1538.12 mais por que non fiz (...) / un filho vosso natural / que achasse conselh’en vós?||1544.2 Non é Amor en cas de rei, / ca o non pod’om’i achar / aa cea nen ao jantar||1544.7 preguntei a seus prelados / por Amor e non o achei||1554.3 con medo do meirinho que lh’achou / ũa mua que tragia negada||1563.7 ca atal era o voss’anazado, / que vos eu achei [nunca] babtizado||1573.8 e, porque as non achou ali u as deitara, / [i]rado-[los á el-rei]||1574.15 Se el algur acha freiras / ou casadas ou solteiras, / filha-xas pelas carreiras||1574.27 Non se vaia de Sevilha, / ca sera gran maravilha / quant’achar se o non filha||1585.7 e, ante luz, acharon-no peideiro||1588.22 E u a poderá ome achar / senon quando se quiser levantar, / ou ao serão ou aa madrugada?||1590.7 Quand’el a vaca ante sí mort’achou, / log’i [e]stando mil vezes jurou / que non morreu por quant’end’el talhou||1606.5 ũa ermida velha que achou, / e entrou dentr’, ...||1606.8 E, pois achou logar tan aguisado / en que morasse||1608.4 pero non poss’achar / tal razon en que lho possa fazer||1608.15 ca, se acha per u m’escatimar, / non vos é el contra mí Pedr’Amigo||1611.12 se me algur convosco achar / e vos non conhocer nen vos falar, / non mi-o tenhades vós por vilania||1613.13 ainda que o ome queira buscar, / que o non possan en toda a terra achar / de San Fagundo atá San Felizes||1630.3 achar-lh’-edes tres sinaes per que o conhosceredes||1630.15 achar-lh’-edes tres sinaes se lhos ben fordes catando||1641.11 e log’a El prougu’assi / que ũu infançon achei||1643.16 E, pois ben quer remiir seu pecado, / logar achou qual avia mester||1644.10 mais, pois que o ach’ora aqui, / ja custa non recearei||1644.15 Mais, pois aqui salmon achei, / querrei oj’eu mui ben cẽar||1644.17 ca non sei u mi-o acharei / des que me for deste logar||1644.23 Non quer’eu custa recear, / pois salmon fresco acho, sinher||1646.5 e tal cozinha lh’achará / que tan fria casa non á / na oste||1650.10 e pelo mundo non poder achar / nen un ome que seja seu pagado||1652.23 E direi-vos del outra ren / e non acharedes end’al||1659.13 nen torto non faz o taful, / quando os dados acha algur, / de os jogar [i] ũa vez||1667.9 mais non o acharedes / de Roma atá Cidade||1671.3 mais ben sei / de mí que bispo non achei / de Conca, ... / que d’ala fosse natural||1673.6 morar tanto quant’el morou / na melhor rua que achou||1677.16 Marinha Mejouchi, muitas vegadas / Pero d’Ambrõa achou-t’en[de] mal||1677.20 se t’achar enton, / gran med’ei que ti querra fazer mal||1678.10 [E] conselha-me mia senhor / como se ouvess’a levar / de min algo, pois mi-o achar
1197.5 mais u fostes achar / d’irdes por entendedores filhar / sempre quand’amas||1393.3 e quanto bon maestre pôd’achar / de castoar pedras, per quant’oi, / todo-los foi provar o pecador
2. v. tr. e intr. 'xulgar, coidar, verificar'
Nesta acepción ás veces rexe a preposición por
89.24 E coid’eu que lle perdõasse / se quisess’ela perdoar / a min, e non quant’al achasse / que ll’eu fige senon cuidar||486.17 e catei u jazia / enno padron, e achei que avia / de todo ben sa quitaçon levada||1374.4 e el non achou / que nen un preito del fosse mover / nen ben nen mal||1536.8 Mais como ou quen é o que poderá / cobra-las minguas que lh’achan que á?
877.9 [E] nen outrossi dos filhos barvados / non vos acho i por [mui] pecador||1224.13 Se vós por verdad’achardes, / meu amigo, que é assi
3. v. pr. 'encontrarse, sentirse, estar'
Nesta acepción rexe ocasionalmente a preposición de
61.16 e nunca m’én Deus leixe ben achar / se m’ora oj’eu non quisesse matar / que máis daquesto end’ela fazer!||165.10 e, pois m’eu for e me sen vós achar, / sennor fremosa, que farei enton?||194.22 E mal m’ach’eu (que non querri’achar) / de toda ren||194.22 E mal m’ach’eu (que non querri’achar) / de toda ren se vo-l’eu vin dizer / por ben que nunca de vós coid’aver||201.6 matar-xe-mi-á se me sen vós achar||312.10 ca muito per-á gran sabor quen sennor ama de falar / en ela se acha con quen||361.4 e, per como m’end’eu depois achei, / ben entendi, fremosa mia sennor, / ca vos nunca poderia maior / pesar dizer||361.10 mas, per com’eu depois m’end’achei mal, / ben entendi, fremosa mia sennor, / [ca vos nunca poderia maior] / pesar dizer||435.14 E, se eu moiro por vós, mui ben sei / que vos acharedes ende pois mal||476.16 E, se queredes meu conselho filhar, / creede-m’ora, ben vos acharedes||713.10 e acho-m’ende mal||738.25 E sempre m’én mal acharei / porque lh’enton non perdoei||827.14 E máis de cen vezes lhi perdoei / per sas juras e achei-m’end’eu mal||1145.22 Nunca m’eu desta ida acharei senon ben||1158.4 e, se m’ante non vir, /  achar-s’-á end’el mal se eu poder||1158.6 se ora for sen meu grad’u ir quer, /  achar-s’-á ende mal se eu poder||1216.9 E, des que m’eu sen vós achei, / sol non me soubi conselhar||1231.15 e vós vos acharedes én peior||1523.8 Maenfestou-se, ca diz que s’achou / pecador muit’, ...||1557.19 E sempre m’eu mal acharei / porque lh’eu enton non trobei||1584.21 o beesteiro, com’era mininho, / non catou quando s’achou nos colhões!||1603.21 e deu-mi-o en tal son / come quen s’ende moi mal log’achasse||1609.4 acho-me mal e quero-m’én quitar||1609.16 Mais quen lhi cuida nunca ren a dar / assi s’ach’én com[e] eu ou peior!
243.2 Nunca fiz cousa de que me tan ben / achasse come de quanto servi / sempr’ũa dona
4. v. pr. 'encontrar'
Rexe a preposición con
1504.1 Ja-u s’achou con torpes que fezeron / mui ben de vestir e logo lho deron||1504.4 ja-u s’achou con torpes Martin Galo, / ca o vejo vestid’e de cavalo||1504.6 Ja-u s’achou con torpes na carreira, / ca o vej’andar con capa augadeira||1611.1 Achou-s’ũu bispo, que eu sei, ũu dia / con no Eleit’e sol non lhe falou

non achar par / nunca achar par 'non encontrar, por inexistencia, nada igual'
Nas ocorrencias con non aparece a rexencia coa preposición de
988.23 nen de bondade par non lh’acharia / ome no mundo||1530.16 E seu marido de crastar verrões / non lh’achan par de Burgos a Carrion, / nen [a] ela de capar galiões / fremosament’, ...
464.9-10 sei que par / nunca lh’omen pod’achar
non achar vao 'achar remedio ou solución'
1344.29 mais, pois eu non acho vao / a meu feito, sempre vaa / sa fazenda en ponto mao

achar + inf.
Esta construción equivale a achar + xerundio
592.13 El, amiga, achei eu andar tal / come morto||744.7 ca noutro dia vos achei / falar no voss’e non en al / con outra||1233.9 e fui ala e achei-o jazer / sen fala ja, e ouv’én gran pesa||1233.17 ca ja xo el provou / con quantas viu e achou-as partir / todas d’amor||1492.1 Don Estevã[o] achei noutro dia / mui sanhudo depos un seu om’ir||1529.8 Achei-o eu jazer desacordado / que non cuidei que podesse guarir||1588.20 e non na pode nulh’omen colher / na mão se j’a non acha jazer / ou quando ‘sté ou quando é leva[n]tada.

◆ IPr.: P1 acho, P3 acha, P4 achamos, P6 achan||IPt.: P1 achei, P3 achou, P4 achamos, P6 acharon||IAp.: P3 achara||IFt.: P1 acharei, P3 achará, P5 acharedes, P6 acharán||IPp.: P1 acharia, P3 acharia||SPr.: P1 ach(e), P5 achedes, P6 achen||SPt.: P1 achasse, P3 achasse||SFt.: P5 achardes, P6 acharen