x

Glosario

[últ. rev.: 30/06/2022]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
xe ~ xi pron. pers. átono de P3, resultado da palatalización de se ~ si
1. Formante léxico do verbo
3.3 e, se xe m’ela queixasse por én, / gran dereit’é, ca eu o mereci||41.4 todo xe me d’outra guisa guisou||389.12 e anda-x’ela por qual x’ant’andava||389.12 e anda-x’ela por qual x’ant’andava||455.5 Antolha-xe-me ris’o pertigue[i]r’...||512.11 [e] non xe vos obride||758.11 porque non á no mundo rei / que viss’o talho que eu ei / que xe non morresse por min||905.22 E non xe vos filhe pesar / por vos eu mui de coraçon / amar||1123.21 e ala x’ande / sanhud’e [non mi-o demande:||1124.6 «Quen leve vai leve x’ar ven»||1440.47 ficou-vo-la pissa espida, / que ja xe vos desenfrea||1450.18 e entolha-xe-me riso||1465.14 Meu senhor, que vos semelha / do que xe vosc’aparelha / e vos anda na orelha / rogindo come abesouro, / [Don] Roi Gomez de Telha?||1474.8 ca diz que non sab’u x’á de morrer||1489.36 mais id’a eles, ca xe vos non iran||1523.7 polos pecados que lhi faz fazer / o demo, con que x’ela sempr’andou||1544.17 [e] pero xe del algo ten||1555.12 se x’el non for, non sera tan ousado||1575.24 quen x’en gran guerra andass’a louc[ur]as, / ..., / falecer-lh’-ia el nas queixaduras||1590.4 e a vaca morreu-xe log’enton||1590.16 ca, se cuidasse sa vac’a perder, / ante xe dera a sí no [quinhon]||1660.3 se xe foss’en corredura e podesse prender mouro||1674.8 ca x’anda tan coitado / que, se vós oje migo non jouverdes, / sera sandeu
104.22 Conselho no’me saberei / con medo de xi m’assanhar||204.28 e dobrou-xi-m’a coita que avia!||367.3 mais non posso nen xi me guisa assi||603.14 El pôs os seus olhos nos meus enton, / quando vistes que xi vos espediu||703.7 Por Deus, filhe-xi-vos de min doo||930.7 E filhe-xi-vos doo / como m’atende soo / meu [amigo, no monte]||1018.1 O meu amigo, que xi m’assanhou / e que non quer ja comigo falar||1035.19 E assanha-xi-m’el||1096.25 ca os outros foron-xi-lh’alongando||1097.9 mais dizen aquestes que an / senhores que logo xi morrerán / por elas||1108.16 ca vos direi como xi me guisou: / ... ||1120.2 Sanhudo m’é meu amig’, e non / Deu-lo sabe, por que xi m’assanhou||1123.27 pois que m’enviar non quer / mandadeir’e xi m’assanha||1189.15 vedes, fals’, acoomiar-xi-vos-á||1285.17 con gran pesar filhou-xi-me gran tristen||1386.7 en outro dia, quando a fodi, / mostrou-xi-mi muito por voss’amiga||1393.24 e con seu olho de boi xi ficou||1399.21 e omilhou-xi-mi e mostrou-mi a via||1413.15 ca xi lazerava mal, / con minguas que avia||1518.10 guardade-a de xi vos derramar, / ca pela besta sodes soldadeira||1564.16 pola manceba que xi lh’ora vai||1568.3 e pero eu sei que mi vós mal queredes, / non xi m’obrida o amor de Maria
2. Pronome expletivo
En moitos casos, este pronome expletivo tamén parece cumprir unha función de dativo ético e/ou de interese
10.17 Quen-quer x’esto pode veer||30.10 se m’eu per ventura queixar / a quen non á por én de dar / nada quanto x’agora dá?||34.8 Por [e]sto, ca [non] por al, sofre-lo-ia / quanto xe m’ela quisesse fazer / mentr’eu vivesse||65.32 e, se o fezerdes, ja foi moller / que xe pensou de sa alma peor||70.17 E quitou-me por sempre, mia sennor, / per bõa fe, de nunca eu saber / sen veer-vos, sennor, que x’é prazer||78.8 E esta x’é gran coita, direi qual||86.10 e queren-xe viver por én||97.23 E mia senhor non sabe qual / x’é esta coita que eu levei / por ela des que a amei||116.27 a vós xe estaria melhor||134.4 en qual afan me fazedes viver / e de qual guisa leixades Amor / fazer en mí quanto x’el quer fazer||140.11 e seu torto x’é se me fal||167.9 ca destas coitas qual xe quer / m’é min mui grave d’endurar||174.21 aver-ll’-ia log’eu d’escaecer / e dizer-x’ante por sí se podesse||182.5 que o sandeu non sabe ren / d’amor nen que x’é mal nen ben||182.26 nen saberei que x’éste mal||200.1 Ora vej’eu que xe pode fazer / Nostro Sennor quanto xe fazer quer||200.2 Ora vej’eu que xe pode fazer / Nostro Sennor quanto xe fazer quer||201.6 ca, pois mi Amor ante vós quer matar, / matar-xe-mi-á se me sen vós achar||241.7 nen sei que faça nen que xe sera / de min||254.4 Mais, pois me vejo que x’El quer assi, / quant’eu oimais no coraçon tever / negar-lo-ei||254.8 poi-lo El faz por xe me mal fazer / e por al non||263.1 Non soube que x’era pesar, / ..., / quen Deus non fez, a seu pesar, / longe viver de sa sennor||324.4 ca x’á i coita de coita, / mai-la minha non é coita!||324.8 mai-la mia coita x’é forte||324.9 ca x’á i morte de morte, / mai-la minha non é morte!||324.14 ca x’an eles mal de mal, / mai-lo meu mal non é mal!||337.4 e, pero x’as mias coitas muitas son, / non querria deste mundo outro ben / senon poder negar quen quero ben||358.26 que xe me matará, / e o sei, ced’, u al non avera||386.7 Pero quen-quer x’entenderá / aquestes ollos quaes son||389.6 e dá por mí ben quanto x’ante dava||389.7 E pero x’ela con bon prez estava||393.4 e quer’eu dizer / quanto x’ende pois saberan||396.18 vedes por que: porque xe non queria||415.17 e outros i á / que x’ar quebranta e que faz morrer / enxerdados||464.24 Ca o mal, que vos foi ferir, / aquele x’ést[e] o nosso||468.18 E, se m’eu quisesse seer viltada, / ben acharia quen xe me viltasse||480.20 ca, quen x’assi fal, / falecer-lh’-a[n] todos seus companheiros||482.6 ca non é esta de Nostro Sen[h]or / paixon, mais é-xe de min, pecador||491.14 se x’el quiser||493.6 mais empero era-x’el tan braceiro / que ouv’end’ela de ficar colpada||580.20 ca de morrer ou de viver / sab’el ca x’é no meu poder||680.13 Non sei que x’ést’ou que pode seer / porque non ven||692.13 Diga-x’andando quis o que quiser, / ca mi sei eu como deles estou||699.9 nunca eu ar pudi saber / que x’era pesar nen prazer||699.10 nen que x’era mal nen que ben||719.5 se se veen ou se x’[e]stan / ou a que tempo se verran||748.7 Punh’el-rei ora de lhi fazer ben, / e quanto x’el quiser tanto lhi den||757.7 Ja x’ora el das chagas morreria / se non foss’o grand’amor verdadeiro||759.5 aqueste mundo x’ést’a melhor ren / das que Deus fez a quen El i faz ben||759.7 O paraiso bõo x’é, de pran||761.13 Se s’el enfing’é ca x’ousa||765.6 de parecer venceu quantas achou / ũa moça que x’agora chegou||773.19 mais, se x’el quer outro preito maior, / maldita seja quen lh’amiga for||796.3 e pero non xe vos veo veer||812.18 demais, non / creo que sabe que x’é desejar / tal ben qual eu desejei||826.31 demo x’é quen non diz leli||849.20 todo [mi] filhe quanto x’ela vir / que dela ei, se o quiser filhar||975.17 nen sei que x’ést’, assi m’aven, / mais sei que é: desejei mal||1004.2 Oimais, amiga, quer’eu ja falar / con meu amigo quanto x’el quiser||1005. que perç’eu i se x’el morrer quiser||1036.20 Ou ben filhade quanto vos el der / e fazede ben quanto x’el quiser||1074.6 e, pero x’ést’a mia coita maior, / dereito faç’en me de vós doer||1190.4 mais, como x’é mui trobador, / fez ũas lirias no son / que mi sacan o coraçon||1190.10 mais, de pran, por xe mi matar, / fez ũas lirias [no son / que mi sacan o coraçon]||1191.2 nen soub’i que x’era pesar / a que seu amigo non viu, / ..., falar / con outra||1228.9 non sei se x’é meu pecado, se seu||1231.5 – Amiga, fale con quen x’el quiser / enquant’eu del, com’estou, estever||1235a.2 mais é-x’outra fremosa a que me quer’eu maior ben||1235a.6 mais é-x’outra fremosa a que me quer’eu mui mellor||1242.11 ca posto x’é ja / de morrer eu por el e el por mí||1407.12 ca x’é el ome que x’á poder tal / ben come vós, ... / de vos dar én pelo vas’a bever||1407.12 ca x’é el ome que x’á poder tal / ben come vós, ... / de vos dar én pelo vas’a bever||1411.13 eu por infanções non os terria, / mais son-x’, a graça de Santa Maria / e San Juião, con que albergamos||1416.2 se x’agora per eles non ficar, / venhan este maestre ben pagar||1421.7 porque sab’el que, quant’en trobar jaz, / que mi-o sei todo e que x’é tod’en mí||1421.12 e que x’é vosso Toled’e Orgaz / e todo quanto se no mundo faz||1421.14 ca per vós x’ést[e], e dized’assi||1433.3 ou non sabia que x’era trobar / ou sabia como vos trobei eu||1456.12 non poderá estremar ben / se x’ést[e] carne, se pescaz||1467.19 mais está-xe en sa perfia / én pojando cada dia||1488.8 Sabia-m’eu ca x’era esposado / máis á d’un ano||1493.4 ca x’á ome de falar i sabor||1495.6 ca escarnh’é pera mui bon segrel / a que x’assi van foder a molher||1495.15 Mais semelha-xe que vos vós queredes / que xi vos fodan a molher assi||1496.11 se ouvesse bon corvo carnaçal / ou cornelha ou aguia caudal / atal qual xe Don Gomez oia||1509.20 e, como x’era de mal sabedor, / fodeu-a tost’e foi logo sa via||1524.21 ca x’á mui gran maloutia||1525.5 ca x’é mui mal engan[ad]o / se lh’alguen non dá conselho||1528.32 – Vaasco Perez, á-x’en Meca seu / poder||1534.12 e comprar nen vender / non o pod’ome, pero xe quiser||1534.18 desto podedes guaanhar ou perder / tanto que x’ome a verdade souber||1558.15 e non soub’el se x’era mal, se ben||1590.13 Quisera-x’el da vaca despender / tanta per que non leixass’a pacer||1634.2 p[er]o x’el é mancebo, quer-x’ela máis meninho||1635.13 ante xe queren sofrer a vergonha / daqueste segr’, ...||1640.8 ca non sabedes que x’á de seer / de vós||1648.10 Eno mundo non sei eu trobador / de que s’ome máis devess’a temer / de x’el mui maas tres cobras fazer||1667.18 mais é-x’outra podestade
6.19 E quen ben quiser trastornar / per todo o mund’e ferir / mui festinho xi-a pod’achar||11.30 mais non xi vo-l’a sentir á||588.9 se xi non for mui minguado de sén||829.21 Pois o que assi morria / polo meu bon gasalhado / ja xi por outra sospira||851.4 e desto xi m’atou morte, sen poder / que eu aja d’end’al fazer||907.9 e de tod’esto al xi mi faz||1098.3 rogue-vos outren quanto xi quiser||1375.26 ca eles non saben que xi van fazer||1437.4 Por quanto xi quer, e ben as / compra én duas pequenas||1489.1 Sedia-xi Don Belpelho en ũa sa maison||1489.35 Senhor, non valredes un pan / se os que son en Basto se xi vos assi van||1492.14 e muit’andava máis empos el eu / ca el pos mí, pero xi m’el queria||1495.16 Mais semelha-xe que vos vós queredes / que xi vos fodan a molher assi||1495.21 mais foden-vos do aver, / ca xi vos foden mal de quant’avedes||1496.14 ca todo x’el depois cobraria||1508.5 ei mui gran medo de xi vos colher / algur senlheira||1528.28 e por én met’en escomunhon qual / xi quer meter, e qual quer saca én||1540.7 Diz-m’el porque xi mi quer ben: / ... ||1552.21 ca demo lev’a prol que xi lh’én ata||1595.14 «De pran, non diss’el assi, / mais tenho que xi-a errou o jograr»||1634.2 p[er]o x’el é mancebo, quer-x’ela máis meninho
3. Clítico reflexivo como marca de CD (e ás veces CI)
722.19 mais non se pode de mui gran pesar / guardar seno[n] que[n] x’én del quer guardar||1623.7 e Don Lopo [Lias] diss[e] enton, / per bõa fe, que ja x’el melhor vira
4. Clítico como marca de indeterminación do suxeito
62.10 fara-xe-m’én / perda do corpo e do sén / u vos eu veer non poder||92.27 por mostrar / per min ca xe pod’acabar / quant’El no mundo quer fazer||219.10 Pero que dizen que negar / non xe lle pode nulla ren / que El non sábia||1636.18 porque an pavor / d’aver sobre-lo seu vosco entençon / e xe lhis parar outr’ano peior||1666.11 ca nunca xe lhi cozerá||1679.7 E, pois xe vos en tan gran cunta pon, / porque é caro, colher non conven / contra quen sabe ond’ést’e onde non / é seu ba[r]nage e todo seu poder
1395.12 voz de cabeça, que xi lhi tolheu||1489.14 chapel de ferro, que xi lhi mui mal pon||1662.18 e ora non vos troban en razon / en que xi vos possa ren asconder