r

Glosario

[últ. rev.: 13/11/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
razon s. f.
1. 'motivo, causa, xustificación'
14.24 ei log’a buscar, sen grado, / razon por me lhe salvar||14.42 quando vós, que ben queria, / tan sen razon fui perder||26.13 Como quer que eu i aja razon, / amar-vos-ei enquant’eu viva ja||27.3 que non / sei osmar guisa nen razon / por que lhi máis possa guarir||28.25 e non cousa mui sen razon||30.1 Ora tenh’eu que ei razon / de me queixar a mia senhor||45.15 ca assi faz quen erra sen razon / com’eu errei||47.16 que fara a dur tal traiçon / sobre seu ome sen razon||52.27 ca, se vos ren fiz sen razon, / dereit’é de m’eu padecer||59.15 Mais pero non ei eu razon / de me por ende a vós queixar||72.23 E, mia sennor, a meu cuidar, / cousa faria sen razon / eu se mi assi fosse cuitar / con mia mort’, ...||86.4 Non tenn’eu que coitados son / d’amor (...) ... ) / aqueles que non an seu ben / e que teen atal razon: / que poden sa coita perder||88.8 E, se vós avedes razon, / sennor, de m’este mal fazer, / mandade-m’ir||110.13 e sequer non ei ja razon que lhis apõer / quando me preguntan [por] que ei tan trist’andar.||172.4 min faz máis coitado viver, / e direi-vos per qual razon: / ... ||180.16 e queixo-me con razon / eu desse vosso parecer / [que tanto mal me faz aver]||199.19 Non lle-la digo por esta razon, / ca por dizer-la, ... / non mi porran consello, mal pecado!||209.22 ca non / mi-o faredes, ... / pois eu morrer, por tal razon: / ca non vi eu [quen fezesse / nunca ben se non podesse]||243.16 E, de pran, sempre des que ll’eu quis ben / maior ca min, e con maior razon, / sempr’eu coidei que verria sazon / que ll’ousaria eu algũa ren / dizer do ben que ll’eu quer’, ...||246.13 Amo-vos tant’e con tan gran razon, / pero que nunca de vós ben prendi, / que coid’eu est’, e vós que non é ‘ssi||253.15 e partir-s’-á én con razon / des quando vos eu non falar||257.1 Estes ollos meus ei eu gran razon / de querer mal enquant’eu ja viver||278.2 Desmentido m’á ‘qui un trobador / do que dixi da ama sen razon / de cousas «pero» e de cousas «non||284.13 [pero non ben u perdesse ela ren], / ca mi semella cousa sen razon||402.10 e am’eu vós quanto vos posso amar / e servo-vos por aquesta razon||410.10 e por esta razon / coita d’amor me faz escaecer / ...a mui gran coita do mar||430.24 ca sen razon / me dá tal coita Amor que me conven / a viver trist’e sen todo prazer||432.7 E non me poss’eu queixar con razon / d’Amor nen d’outre, ... / senon de Deus||433.15 que me leixades morrer sen razon / por vós, pero me podedes guarir||446.16 pero ven-m’én mal por esta razon: / ... ||482.16 Quisera-m’eu fogir logo d’ali, / e non vos fora mui[to] sen razon, / con medo de morrer e con al non||484.25 Par Deus, adail, muit’ei gran razon / de sempre en vós mia fazenda leixar||498.1 Que razon cuidades vós, mia senhor, / dar a Deus, quand’ant’El fordes, por mí, / que matades||498.8 Ca na mia morte non á [i] razon / bõa que ant’El possades mostrar||511.26 e por aquesta razon / moir’assi servind’en vão||514.15 Desej’eu con mui gran razon / vosso ben||525.19 ca, par Deus, semelha mui sen razon / d’aver eu mal d’u o Deus non pôs, non||527.10 julgar-m’-á / por seu traedor con mui gran razon||541.16 e, tanto que se for / aquel tempo, log’en trobar razon / non an non viven [en] qual perdiçon / oj’eu vivo||546.16 e, senhor, por esta razon, / se eu a Deus mal [mereci, / ben se vinga per vós en mí]||557.17 mia senhor aja ben per tal razon, / e vós, Amor, ajades mal de Deus||558.6 E por én / peç’eu tant’a Nostro Senhor: / que vos mud’esse coraçon / que mi avedes tan sen razon||562.17 E, mia senhor, u sempr’ei de cuidar / no maior ben dos que no mundo son / qual ést’o vosso, ei mui gran razon||578.14 ca mi non tolh’a mí ren nen mi dá / de s’enfinger de mí mui sen razon / ao que eu nunca fiz se mal non||597.10 e, per quanto de sa fazenda sei, / tod’este mal é por esta razon||618.11 u se louva de min que lhi fiz ben / e que vós soubestes end’a razon||625.10 e non / sei nen sab’outren nen sab’El razon / por que me faça máis mal de quant’ei||626.24 oimais poss’eu con razon Deus loar||628.20 por Deus, vos rogo que esto non seja / nen façades cousa tan sen razon||637.13 per desamor / que m’ela ten mui sen razon||639.6 que non tenho que, ... / eu razon ei de lhi, por én, pidir / o maior ben dos que Deus quis fazer||639.10 Ben entend’eu que logar deve aver / o que ben serve de pidir por én / ben con razon||639.23 Por end’a min conven, quere[n]d’ou non, / de servir ben, sen avendo razon, / que, per servir, aja ben d’atender||681.2 que me non poss’assanhar sen razon / eu contra vós come vós||687.14 mais ben sei / ca non diredes con razon / que non faç’eu de coraçon / por vós quanto de fazer ei||690.20 Sempr’eu punhei de mia madre servir / máis por esto ca por outra razon||738.9 E pavor ei de s’alongar / d’aqui, ... / e fara-o con gran razon||742.10 e posso-lho fazer mui con razon||775.8 Tanto que lh’eu este cantar oi, / logo lh’eu foi na cima da razon / por quen foi feit’, e ben sei por que[n] non||804.13 e outro con razon / non vo-lo pode tan grande querer||835.4 e, por esta razon, / o que do mar meu amigo sacou / saque-o Deus de coitas||836.8 Non á razon||859.10 E por én sempre todo m’estranhar / devi’aquesto con mui gran razon||867a.14 e por esta razon / [...]||867b.7 e per esta ra[z]on / con amor quero-me alegrar||890.6 que me semelha cousa sen razon / d’omen, con coita de mort[e], cantar||913.10 e, pero non á i razon, / assanha-s’ora contra min||959.19 e quen a julgar quiser con razon / os dias que viv’om’a seu sabor / [dev’a contar que viv’, e outros non]||989.16 E quant’ome en el máis falar / tant’achará melhor razon||1005.9 – Ai mia filha, entenderá quen-quer / que vos teedes por el sa razon||1027.15 por tal razon / non podedes el-rei e min aver||1058.15  ... con gran razon / de tod’esto me leixaria eu||1064.22 se m’El mostrar ũa razon, / de quantas end’eu cuid’aca / a dizer, que lhi diga enton||1073.14 Por quanta coita por ela sofri, / non me lhi dev’a queixar con razon||1089.10 rogar-vos quero, por ũa razon, / que vos non pes o que vos [rogarei,||1111.16 e por estas razões non sei eu / se me devo de vós queixar, se[nhor, / máis destas coitas que ei, se d’Amor]||1113.13 Preguntan-m’, e non sei en qual razon, / que lhis diga quen ést’a que loei / en meu trobar sempre quando trobei||1156.13 Pede-m’el ben, non sei en qual razon, / pero non mi diz o ben que querra / de min||1198.15 Atan trist’anda que nunca vi quen / tan trist’andasse no seu coraçon, / e non sei por que nen por qual razon||1229.11 e, pois el souber esta razon, / sei eu que log’aqui migo sera||1241.5 mais nunca Deus aja parte comigo / se vos eu des aqui non dou razon / per que façades cantigas d’amigo||1241.11 e por én des aqui vos [jur’e] digo / que eu vos quero dar razon d’amor / per que façades [cantigas d’amigo]||1242.16 vede-lo morto por esta razon||1313.1 O vos[s]’amigo trist’e sen razon / vi eu, amiga||1332.5 per qual razon Don Foã[o], judeu, / a que ja talha foi posta no seu, / s’escusa sempre de vosco peitar?||1358.2 A mí quer mal o infançon, / a mui gran tort’e sen razon, / por trobadores d’Orzelhon / que lhi cantan a seu brial||1396.13 forçade vosso coraçon / e non cavalguedes tan sen razon, / siquer por vossas bestas, que matades||1413.21 A dona, de coraçon, / pediu as casas enton / e mostrou esta razon, / con minguas que avia||1419.12 por esta razon / canta el mal||1433.12 ca vos soub’eu dous cantares fazer, / ..., / per que devedes julgar con razon||1466.3 ca non achei razon / por que vos dela podesse trobar, / pois i non fostes||1469.8 oimais quer’eu ja leixar o trobar / e buscar outra razon, se poder, / por que possa esta dona servir||1469.16 ca d’outra guisa non posso aver [i] / conselho ja per esta razon tal||1531.4 [se]quer ora punhade de mi dar / tal recado que seja con razon||1533.16 Ar pesará-vo-lo que vos disser / (este pesar é pesar con razon)||1557.4 bõa razon mi deu de pran / per que lhi trobasse||1557.8 Falou migo o que quis falar / e con outros mui sen razon||1557.10 e do que nos i diss’enton / bõa razon mi per-foi dar / per que lhi troba[sse: non quis,||1561.3 Deus! Com’ora perdeu Joan Simion / tres bestas non vi de maior cajon / nen perdudas nunca tan sen razon||1570.18 ca Deu-lo sabe que é sen razon / por end||1578.13 Travan-lhi mui sen razon / a ome de tal coraçon||1586.3 Mui sen razon / me demandades||1607.12 e quen a vinga fezer con razon / destes-la vingue||1623.5 e non tenh’eu que dizian mentira, / ante tenho que dizian con razon||1666.10 e direi-vos por qual razon: / ... ||1672.23 E ben vos faç’, amigo, sabedor / que andaredes, por esta razon, / per portas alhẽas mui gran sazon
2. 'argumento, razoamento, exposición razoada'
95.14 que lle nunca fize pesar, / mais non quer oir mia razon||175.3 Qual dona Deus fez mellor parecer / e que fezo de quantas outras son / falar mellor e en mellor razon||371.3 e quer[r]ei-te na primeira razon / ũa punhada mui grande poer / eno rostr[o]||399.20 E a quen muito trem’o coraçon / nunca ben pod’acabar sa razon||436.9 ca muit’á, de pran, / que vos eu dixe toda mia razon||836.7 E, pois assi [é], que razon diria / por que non sofra mal?||862.3 e quero-vos logo mostrar razon, / e vedes como, par caridade: / ... ||874.4 Ide ala, Don Vela, / desfiade e mostrade por min esta razon: / ... ||980.21 mais direi-vos ũa razon: / ... ||1050.19 mais rog’a Deus, que no ceo sé, / que cofonda quen vos atal razon / diss’, ...||1074.21 e, pois-las souberen, julgar-nos-an, / e vença quen tever melhor razon||1126.17 atá que Deus vos meta en coraçon / que me queirades caber a razon||1243.10 – Non vos terrei, madre, i outra razon||1283.10 u s’el ia, disse-m’esta razon: / ...||1285.18 e dix’eu log’assi [aqu]esta razon: / ... ||1326.12 por end’a ti conven, / ..., / pois en tan alta razon [tanto] ousas, / que punhes sempre, antr’as outras cousas, / seeres partido de torpidade||1331.2 Pois cata per u m’espeite / con sas razões d’engano / e me quer meter a dano||1431.9 e mostrar-vo-lo-ei en poucas razões||1463.11 [e] ben lhe venha se ben faz, / pero mostra el tal razon: / ... ||1488.3 e quero-vos logo mostrar razon, / que entendades que digo recado||1489.19 A Don Belpelho moveu esta razón||1557.16 que de razões i mostrou / per que [l]hi troba[sse: non quis,||1583.27 ca, se quisessedes caber razon, / dig’eu verdad’, esto non duvidedes||1591.18 mais direi-vos ũa razon: / ... ||1594.26 e dos [e]stormentos diz tal razon: / ... ||1608.13 mais ora ja, pois m’el foi cometer, / outra razon lhi cuid’eu a mover / de que aja dous tamanho pesar||1655.22 E, pois el diss’esta razon, / non ouv’i molher nen baron / que por el dar quisesse ren||1676.3 Joan Baveca e Pero d’Ambrõa / começaron de fazer sa tençon, / e sairon-se logo da razon / Joan Baveca e Pero d’Ambrõa||1676.9 Joan Baveca e Pero d’Ambrõa / ar foron outra razon começar / sobre que ouveron de pelejar / J[o]an Baveca e Pero d’Ambrõa
3. 'capacidade de razoar, siso'
278.9 ca de pran a fez parecer mellor / de quantas outras eno mundo son, / e mui máis mansa, e máis con razon / falar e riir, e tod’al fazer||521.15 A por que mi quer este coraçon / sair de seu logar e por que ja / moir’e perdi o sén e a razon||810.14 Mui fremosa e muit’aposta senhor, / sempre mui mansa e de bõa razon||1546.4 por en[de] mi mingua razon, / ca mi filhou Deus mia senhor
4. 'materia, tema, asunto, cuestión, causa'
485.6 E ben vej’ora que trobar vos fal, / pois vós tan louca razon cometestes||485.7 E, pois razon [a]tan descomunal / fostes filhar, ... / pesar-mi-á én se vos pois a ben sal / ante o diaboo, a que obedecestes||486.3 mais, des que oi ben sas razões / [e] ena conta foi mentes parando, / logo tenho i que non dissera ren / e era ja quite de todo ben||856.5 e, sen[h]or, é desvairada razon / ..., / non aver ben de vós per nulha ren||856.12 e razon é desvairada, sen[h]or||938.4 de tal razon me vos venho salvar||971.16 – Pero da Ponte, quen a mí veer / desta razon ou d’outra cometer, / quer[r]ei-vo-lh’eu responder||1145.15 U el falou comigo, disse-m’esta razon: / ... ||1231.3 – Amiga, voss’amigo vi falar / oje con outra, mais non sei en qual / razon falavan, assi Deus m’empar, / nen se falavan por ben, se por mal||1405.6 vedes como tiv’eu vossa razon||1419.4 – Joan Soarez, comecei / de fazer ora un cantar, / vedes por que: porque achei / boa razon pera trobar||1603.19 e falando-lh’eu en outra razon, / deu-mi un gran peid’, ...
5. 'texto ou asunto da cantiga (oposto a son)'
407.12 e a mí, pecador, / nunca Deus quiso dar a entender / atal razon qual oj’eu mester ei / pera falar no que sempre cuidei||407.15 Mas como pod’achar bõa razon / ome coitado que perdeu o sén / com’eu perdi?||775.2 Fez meu amigo, amigas, seu cantar, / per boa fe, en mui boa razon / e sen enfinta||1417.2 Maestre, todo-los vossos cantares / ja-que filhan sempre d’ũa razon / e outrossi ar filhan a mí son||1417.8 D’amor e d’escarnh’en todas razões / os seguides sempre||1417.15 e ja ogan’i fezestes tenções / en razon d’un escarnho que filhastes||1417.18 ca ja-que era de Pedr’Agudo / essa razon en que vós i trobastes||1417.23 Por maestria soubestes saber / da razon alhẽa vossa fazer / e seguir sões||1420.9 – Joan d’Avoin, ja me cometer / veeron muitos por esta razon, / que mi dizian, ... / que non sabia’n trobar entender||1506.9 pois avedes [a]tan gran coraçon / que vos eu loe, en esta razon / vos quero ja loar toda via||1648.12 ca, des que vo-lh’el cae na razon, / maas tres cobras, ou quatr’, e o son, / de as fazer muit’é el sabedor||1648.19 ca Sueir’Eanes nunca lhi fal / razon de quen el despagado vai
6. 'medio, maneira'
368.17 e acho ja razon / como a veja sen med’e con sén||588.13 E, quand’el ven u vós sodes, razon / quer el catar que s’encobra||1114.1 Eu, mui coitado, non acho razon / per que possa ir u é mia senhor||1114.7 E non ach’eu razon||1114.13 Por esto non poss’eu razon achar / como a veja nen sei que fazer||1329.16 sabede agora catar tal razon / per que venha este feit’or’a perdon||1608.5 pero non poss’achar / tal razon en que lho possa fazer||1662.17 e ora non vos troban en razon / en que xi vos possa ren asconder
7. 'dereito, xustiza, cuestión xusta'
64.14 mais averei / dela máis con mui gran razon||415.7 O mar semella muit’aqueste rei, / e d’aqui en deante vos direi / en quaes cousas, segundo razon||634.29 de razon é d’aver eu desejada / a morte||882.13 pois assi é, semelha-mi razon / de a servir e seu ben aguardar||887.9 contra mia desaventura / non val amar nen servir, / nen val razon nen mesura, / nen val calar nen pedir||956.9 Ante cuid’eu que, o que seu mal é, / que meu mal ést’, e cuido gran razon||987.3 e que se fez con razon verdadeira / [en] todo o mundo temer e amar||1320.9 Mais, se decae, quen sera / que ja dereito nen razon / for demandar nen defenson / en tal meestre||1323.4 que a min razon parece / de trager, por seu Pedrolo, / o filho d’outro no colo||1443.14 desto se queixa mui mal o trobar, / ca ten comig[o] én toda razon||1505.2 Joan Nicolas soube guarecer / de mort’un om’assi per sa razon, / que foi julgad’a foro de Leon, / que non devia de mort’a ‘storcer;

fazer razon 'ter razón, proceder ben'
65.4 enquant’est’é, faço mui gran razon||181.17-18 En me prazer con mia morte razon / faç’eu mui grande, par Nostro Sennor||307.10 maravillo-me e faço gran razon||339.2 Oimais quer’eu punhar de me partir / daqueste mund’e farei gran razon||369.3 Sennor fremosa, creede per mí / que vos amo ja mui de coraçon, / e gran dereito faç’e gran razon, / sennor, ca nunca outra dona vi||419.7 E ben tenn’eu que faço gran razon / d’a maior coita muit’a Deus gracir||421.6 mais, se soubessen o meu coraçon, / no’me cuid’eu que o fossen provar, / ante terrian que faço razon||550.20 terria-m’én, [e] razon faria, / por tan ben-andante / [que per rei nen ifante / des ali adeante / non me cambiaria]||572.4 e faz gran razon / meu amigo de trist’andar||572.9-10 e por esto faz sen falha / mui gran razon, per bõa fe||607.14 Por quanto mal á levado, / amiga, razon farei / de lhi dar end’algun grado||620.5 ca lho defendi, e faço gran razon||712.1 Que trist’oj’eu and’e faço gran razon||791.10 de a sofrerdes faredes razon||792.14 Muit’and’eu leda no meu coraçon / con meu amig’, e faço gran razon||840.3 e faredes razon, / sen[h]or, se vos algũa vez nembrar||971.27 en pedir algo non dig’eu de non / a quen entendo que faço razon||1036.13 El punhará muit’e fara razon / de lhas filhardes quando vo-las der||1085.16 e ora moiro e faço gran razon||1086.10 e, se morrer por én, farei razon / cuidand’en vós||1218.1 Non vou eu a San Clemenço orar e faço gran razon||1220.3 e faço gran razon / par Deus, mia madre, de muito chorar / por meu amig’e meu lum’e meu ben||1239.8 – Amiga, vós non fezestes razon / de que perdestes voss’amig’assi||1352.1 Jograr Saco, non tenh’eu que fez razon / quen vos pôs nome jograr e vos deu don||1515.18 farei-t’eu sempr’amor, / e tenho que farei mui gran razon||1597.20 E, se me gran mal queredes, covilheira / velha, dig’eu que fazedes razon
seer fóra da razon 'errar, falar irracionalmente'
1237.25-26 – Joan Baveca, fóra da razon / sodes, que m’ante fostes preguntar
seer razon 'ser xusto e bo'
66.1-2 Sennor fremosa, par Deus, gran razon / seria ja agora, ... / ..., de quererdes prender / doo de min||380. pois, mia senhor, razon é, quand’alguen / serv’e non pede ja-que, [que] lhi den||382.19 e moira eu por vós com’é razon||413.9 e porque non / cato por al, nen seria razon, / e porque sempre vos ei a servir||536.9 ca, se vos fosse ou prez ou loor, / de me matardes seria razon||563.26 ve[e]d’agora se non é razon, / ... / de vos prazer de mi querer] valer||612.16 E de colherdes razon seria / da falsidade que semeastes||618.7 De vos én pesar é mui gran razon||856.15 E razon era, senhor, d’algun ben / aver de vós, d’u me tanto mal ven||979.23 E ben sei ca non dormirán / mentr’assi for nen é razon||1059.4 por muito mal que eu lev’e levei / por vós, tenh’eu que seria razon / de mi fazerdes aver algun ben / de vós, senhor||1059.10 e, pois de vós nunca pud’aver al, / razon seria ja, ... / de mi fazerdes aver algun ben / ...de vós, senhor||1197.5 d’averdes donas por entendedores / mui fremosas, quaes sei que á i, / fora razon||1447.20 u s’el-rei mov’a fazer ben, / com’é razon, pesa-lhes én / e razoan-no ben por mal||1636.14 – Senhor, por esto non dig’eu de non, / de ben jantardes, ca é gran razon
teer por razon ~ tẽer por razon ~ teer per razon 'considerar xusto, lícito ou axeitado'
Rexe con bastante frecuencia a preposición de

115.29 – Paai Soarez, tenh’eu por razon / de pojar ja o vilão grodon||156.5 en que teedes por razon / de me leixar morrer d’amor||552.4 siquer teede por razon, / senhor fremosa, de vos non pesar / de vos veer se mi-o Deus [a]guisar||555.3 por Deus, teede por razon, / ..., / de vos querer de mí doer / ou de me leixardes morrer||568.10 e por én, / por mercee, teede por razon / de mi teer poridade, senhor||589.13 Ca sei que non terrá el por razon, / ..., / de m’ousar veer nen chamar «senhor»||923.9 E terria por gran razon, / ..., / d’averdes oje, qual eu ei, / coita no vos[s]o coraçon / de viver migo||1322. Mais a reinha, pois que certa for / de qual juiz ena sa casa ten, / terrá por razon (...) / de põer i outro juiz melhor||1570.15 – Joan Airas, non tenh’eu por razon / d’as molheres todas caeren mal / por end
1434.18 e ten assi por razon, con proveito
244.11 Sennor, se vós tẽedes por razon / d’eu por aquesto ja morte prender, / non ei eu quen me de vós defender
1383.3-4 pero dous nojos per razon / tenh’eu de chos omen sofrer
teer razon de 'defender a causa de, avogar por, sustentar un ideal'
478.17 E juro par Deus-lo santo / que manto / non tragerei nen granhon, / nen terrei d’amor razon / nen d’armas

a razon loc. adv. mod. 'con razón, asisadamente, con xeito'
93.22 Ora vos dig’eu a razon / de como me de vós aven||1646.2 Quen a sesta quiser dormir / conselha-lo-ei a razon
en bõa razon loc. adv. mod. 'de forma ben argumentada e razoada'
153.14 Se ll’al disser, non me dira de non; / mais da gran coita do meu coraçon / non ll’ei a dizer ren / que ll’eu diria en bõa razon||889.16 ca seu fremoso catar e riir / e falar ben sempr’en bõa razon / assi m’alegra no meu coraçon||1326.2 Pois que te preças d’aver sén comprido / en trobar ben e en bõa razon
en tal razon loc. adv. mod. 'de tal maneira, así'
358.21 que nunca lle soubera ben querer, / en tal razon per que m’ela ‘strãiasse||627.15 e, pois en tal razon / ei por dona de prender mort’assi, / catarei ja das donas a melhor||722.6 eu, pois fui nada, nunca ouv’amor / nen quig’amig’en tal razon aver||1326.20 por én non queras seer enganado / en tal razon, mais sei sempr’acordado / de seeres partido de loucura||1336.11 per sa conta, que ven poer por certa / en tal razon, ... / certa resposta deve a levar / de vós, senhor